Verbouwde Koepel wint Haarlemse architectuurprijs: hoe een gevangenis geliefd werd

Haar verbazing dat de Koepel de prijs toegekend heeft gekregen, zit hem vooral in de grootsheid van het project dat een bewogen geschiedenis kent. "Ik verwacht altijd dat de underdog meer kans maakt. Maar zowel publiek als jury kozen nu voor ons." De jury was het unaniem eens met twintig procent van de publiekstemmers. 

Van de Sande richtte in 2016 Stichting Panopticon op met Martijn van de Poll, architect André van Stigt, Hans Andriaanse en voormalig stadsarchitect Thijs Asselsbergs. Met een University College in combinatie met een plek voor ondernemers en horeca is het de bedoeling om de Koepel letterlijk en figuurlijk open te stellen voor de Haarlemmers. De ondernemers namen als eerste hun intrek in het pand, in februari van dit jaar ging de bioscoop open en sinds oktober lopen de studenten van de Haarlem Campus rond over de balustrades van het cellencomplex dat nog steeds intact is. 

'Kop en schouder'

Het is volgens de jury een verbouwingsproject dat 'met kop en schouder' uitsteekt boven de andere negen genomineerde projecten voor de Lieven de Key Penning. "Hoe een gevangenis, ontworpen om veroordeelden binnen en het publiek buiten te houden, op volkomen vanzelfsprekende wijze is geopend en in het weefsel van de stad opgenomen, dat is een ongekende prestatie."

Tekst gaat door na deze videoreportage, vlak voor de opening van de Koepel, met onder andere een rondleiding door architect André van Stigt. 

Vooral de kuip die onder het middenplein in de Koepel is gemaakt, is een 'briljante oplossing voor het funderingsherstel'. De opwaartse druk gaat verzakking tegen en biedt tegelijk ruimte voor een bioscoop annex collegezalen en klimaatinstallaties. En de manier waarop de architect André van Stigt het geluid in het galmende gebouw heeft weten te beheersen zonder de monumentale waarde van het gebouw aan te tasten, vindt de jury ook erg bijzonder. 

Ook zijn de ramen van de cellen zorgvuldig vergroot, terwijl dat toch een zorg was voor veel omwonenden die bang waren dat het karakter van de oude gevangenis teveel verloren zou gaan.

Tekst loopt door . 

"Ik ben blij dat ons idee nu zo geland is in de stad. We zijn hard bezig met onze kunst en cultuurprojecten. Daar gaan we begin volgend jaar ook mee van start." Van de Sande wil dat de Koepel nog prominenter in de stad aanwezig wordt. "Maar het is nu in ieder geval al open. Er lopen ondernemers en studenten, iedereen kan altijd naar binnen voor de bioscoop en de markten op zondag. En als er begin volgend jaar een pop-up restaurant is, dan is de entree nog zichtbaarder."

Tekst loopt door.

Wel maakt de jury zich nog zorgen over de ontwikkeling van het gebied om de Koepel heen. Dat loopt nog achter. Een probleem dat Jacqueline van Stichting Panopticon erkent. "De studentenwoningen zijn begin volgend jaar klaar en dan moet er nog een garage komen en het hotel aan de voorkant. Het terrein is nog niet klaar."

Dat juist de meerwaarde van de huidige gebruikers van het pand nu zo wordt geprezen, ziet ze als grote waardering voor het oorspronkelijke plan. "Het publiek ziet nu hoeveel mensen er werken, hoe goed dat is voor het bedrijfsleven", zegt Van de Sande. "Haarlem is een goede woonstad, maar dan is het wel belangrijk dat er ook werkgelegenheid en ruimte voor innovatie is. Dat wordt wel eens onderschat. Je moet niet iedereen in de auto laten stappen. Nu wordt het werk weer verschoven van Amsterdam naar Haarlem."