Giftige lozingen op IJsselmeer brengen ons drinkwater in gevaar

PWN is daarom fel: “Officieel moeten wij de troep uit het water halen, maar tegenwoordig halen wij het water uit de troep,” zegt Koen Zuurbier, adviseur bij drinkwaterbedrijf PWN. Het IJsselmeer is de afgelopen jaren meer en meer vervuild geraakt.

Dat komt volgens Zuurbier niet alleen doordat grote fabrieken hun giftige afvalwater direct op de rivier lozen, maar ook doordat kleine industrie hun giftige afvalwater via de riolering afvoert. Ook wel indirecte lozing genoemd. “Die giftige stoffen worden niet uit het water gezuiverd en stromen zo het IJsselmeer in, een van de belangrijkste drinkwaterbronnen van Noord-Holland.” 

Steeds meer PFAS

Het Noord-Hollandse leidingwater komt voor een groot deel uit het IJsselmeer. Maar, onze riolering komt hier na zuivering ook op uit.

Hoe zit dat eigenlijk? Nadat gezuiverd water uit de riolering in het IJsselmeer wordt geloosd, neemt PWN het over. Bij Andijk en in de duinen bij Heemskerk ondergaat het water nog een laatste zuiveringsproces voordat het naar alle kranen in Noord-Holland wordt gedistribueerd.

"Het moeilijke aan dit verhaal", vervolgt Zuurbier, "is dat wij de afgelopen jaren veel meer PFAS en andere giftige stoffen meten in het water, maar niet weten waar deze precies vandaan komen." Volgens Zuurbier vallen de indirecte lozingen onder een bijzondere categorie omdat er moeilijker vat op te krijgen is. Ze zijn kleiner en vallen minder op, maar kunnen samen behoorlijk optellen. Waar grote bedrijven als Tata Steel in de spotlights staan, lijkt de kleine industrie aan de controle te ontglippen. Het probleem staat al langer op de agenda van verschillende partijen, maar tot op heden lijkt de juiste oplossing nog niet gevonden. 

Zuurbier geeft als voorbeeld een papierfabriek. “Het glanzende laagje op een A4'tje waardoor een druppel water er zo weer afrolt, is gemaakt van PFAS. Bij het produceren van papier komt die stof in het water terecht. En omdat die fabriek is aangesloten op de riolering van Noord-Holland, komen die giftige stoffen in het IJsselmeer terecht. PWN filtert die stoffen er bij Andijk zoveel mogelijk uit.”  

Controle faalt  

Het probleem dat Zuurbier aankaart is al jaren bekend. Al in 2020 publiceerde onderzoeksbureau Berenschot een kritisch rapport dat de controle op indirecte lozingen ernstig tekortschiet. De uitkomsten blijken 3 jaar later ongewijzigd. Dat bevestigt PWN, maar ook de provincie Noord-Holland en andere betrokken partijen. Allen geven aan dat de oorzaak hiervan ligt in 2010. Toen werd het toezicht van het waterschap naar de gemeente overgedragen, maar kennis en kunde zijn blijven liggen. 

Groot heikel punt is wie er verantwoordelijk is voor de controle van de indirecte giflozingen. Deze controle lijkt spaak te lopen bij het verschil tussen meldingsplicht en vergunningplicht. Vergunningen worden versnipperd afgegeven, niet voldoende geactualiseerd en bedrijven melden hun lozingen vaak niet.

De omgevingsdienst zelf lijkt ook om de hete brij heen te draaien. Ze zijn verantwoordelijk voor vergunningverlening, toezicht en handhaving. Navraag wijst uit dat exacte cijfers hierover ontbreken. Een woordvoerder zegt daarbij dat de meldingsplicht 'zeker niet altijd actueel of mogelijk incorrect' is.

Pilot  

Zowel de provincie als Rijkswaterstaat laten in een reactie weten bekend te zijn met de indirecte lozingen in het IJsselmeer en de falende controle. Vanwege die reden is vorig jaar gestart met de pilot ‘Grip op indirecte lozingen’. De pilot heeft als doel om de indirecte lozingen aan te pakken bij de bron en de waterkwaliteit van het IJsselmeer te verbeteren. 

PWN ziet dit kantelpunt liever vandaag dan morgen. De indirecte lozingen zetten namelijk de kwaliteit van drinkwater in Noord-Holland op het spel. PWN heeft nu nog voldoende middelen en capaciteiten om een deel van de giftige stoffen uit het drinkwater te verwijderen, maar het lukt al niet meer om alle giftige stoffen eruit te halen. Als de concentraties gifstoffen verder stijgen, zal PWN moeten kiezen voor complexere, minder duurzame en dus duurdere methoden. Kosten die ze liever niet maken en uiteindelijk op het bordje van de Noord-Hollanders terechtkomen.