Het is vandaag de derde keer in korte tijd dat een school in Noord-Holland online wordt bedreigd. Eerder deze maand bleven ook scholen in Zaandam en Huizen dicht. De vijf schoolsluitingen in anderhalve week tijd zijn opvallend te noemen. Is er sprake van een trend of reageren scholen overdreven op de (digitale) dreiging?
Criminoloog Jasper van der Kemp kent geen concrete cijfers over bedreigingen aan het adres van scholen. Een duidelijk beeld hierover ontbreekt dus volgens hem vooralsnog. Wel erkent hij dat je de spambedreigingen bij scholen de laatste tijd meer voorbij ziet komen, maar niet op een 'grootschalig niveau'.
Vier gesloten scholen
De afgelopen week sloten verschillende scholen in Noord-Holland hun deuren na online dreigementen. Zo ontving een VMBO school in Zaandam een dreigmail met vuurwapen en dreigende tekst, waartoe het besloot de deuren die dag te sluiten. Uit voorzorg gingen daarom ook twee andere scholen in diezelfde wijk dicht.
Een dag later sloot ook een basisschool in Huizen haar deuren vanwege een 'verontrustende mail'. Hoewel er volgens de politie geen sprake was van een 'concrete dreiging', bleef de school toch dicht tot na het paasweekend en deed het aangifte.
Vandaag werd bekend dat ook een basisschool in Amsterdam Zuid-Oost na een online bedreiging besloot geen les te geven en gesloten te blijven. Een zaaksofficier van het OM laat vandaag aan NH Nieuws weten dat er vooralsnog geen enkele aanwijzing is op een verband tussen de drie zaken.
Copy-cat gedrag
Volgens Van der Kemp zijn dreigementen aan scholen uiterst complex en vallen deze in een 'abstracte categorie'. Doordat de bedreigingen vaak openbaar gedaan worden en zichtbaar zijn, zijn scholen genoodzaakt hierop te reageren. Dit in tegenstelling tot offline dreigingen, waarbij er vaker bewust wordt overwogen niet te reageren.
Wanneer een school een dergelijk online dreigement ontvangt, voert de politie een zogenoemde dreigingsanalyse uit. Hierbij wordt geanalyseerd hoe serieus de dreiging is, uit welke hoek die komt en wat voor veiligheidsrisico's er zijn. Scholen zitten hierbij volgens Van der Kemp in een lastig parket. Het geven van geen reactie is namelijk geen optie, maar door te reageren kan het in sommige gevallen kwaadwillenden uitlokken om iets te doen.
Een fenomeen wat Van der Kemp 'copy-cat gedrag' noemt. Een effect waarbij jongeren gedrag van elkaar imiteren. "Jongeren zien dat er een school sluit vanwege een online dreigement en denken: 'Wat als ik nu ook een dreigmailtje stuur, gaat mijn school dan morgen ook dicht?'."
"Als een puber precies dezelfde dreiging naar een instituut verstuurd heeft het een gigantische impact en wordt de tiener als crimineel gezien"
Is er dan sprake van een trend onder pubers? Nee, zegt gedragsbioloog Patrick van Veen. Volgens hem hebben pubers een aangeboren mechanisme om te experimenteren. "Jongeren hebben van nature de neiging om te kopiëren. Dit gebeurt op veel en verschillende fronten, bijvoorbeeld ook op het gebied van kleding."
Impact onduidelijk
Pubers zijn continu bezig met testen, aldus Van Veen. "Het grote verschil met online dreigementen is echter dat de impact ervan niet gelijk duidelijk wordt." Als voorbeeld geeft hij iemand die een steen door de ruit gooit. De impact daarvan is gelijk duidelijk: het raam is kapot. Wanneer iemand online een school bedreigt, is deze impact niet direct zichtbaar. Pubers zijn niet geprogrammeerd op deze 'indirecte impact'.
Daarbij merkt Van Veen op dat het belangrijk is een nuance te maken. "Wanneer tieners elkaar onderling online bedreigen, komt daar niet of nauwelijks een reactie op. Wanneer een tiener hetzelfde dreigement verstuurt naar een docent, wordt een school zenuwachtig. Echter, als een puber precies dezelfde dreiging naar een instituut verstuurd, heeft het een gigantische impact, en wordt de tiener als crimineel gezien."
Pubers lijken de impact van hun 'onschuldige' acties dus niet te overzien. Als mogelijke oplossing benadrukt Van Veen het belang van educatie. "Jongeren zijn best wel sensitief voor de educatie over online impact." Het is hierbij belangrijk jongeren bewust te maken van de impact van hun online gedrag. "Je kunt de doelgroep hier absoluut beter in opleiden."
Transparantie
Schoolpsycholoog Odeth Bloemberg geeft scholen advies bij crisissituaties. Volgens haar is transparantie het sleutelwoord tijdens zo'n crisissituatie. "Het is heel belangrijk transparant te zijn naar alle betrokkenen, anders worden mensen wantrouwend en dat werkt averechts om een veiligheidsgevoel te creëren." Het verklaart de reacties van de scholen, die in de communicatie naar medewerkers, leerlingen en ouders vrij open spreken over de dreigementen.
Spagaat
Al met al wordt het duidelijk dat de online dreigementen complexe materie zijn. Scholen lijken in een spagaat te zitten. Pubers zijn zich niet bewust van de impact van hun online dreigementen, terwijl scholen genoodzaakt zijn hier een reactie op te geven. Daarbij is het belangrijk transparant te zijn richting medewerkers, leerlingen en ouders.
Hoewel dat ook weer copy-cat gedrag in de kaart speelt. Vaak zitten scholen als een kat in het nauw bij een dergelijk dreigement. Niet reageren is geen optie, maar wél reageren zorgt voor kopieergedrag bij pubers. Iets waarvan de meeste zelf niet eens bewust zullen zijn van de grote impact die het kan hebben.