Verdachten incidenten avondklok voor rechter: criminoloog waarschuwt voor morele paniek

De ingang van de avondklok op zaterdag 23 januari zorgde op verschillende plekken in Noord-Holland voor onrust. Zo waren er onder meer rellen rond de Molukkenstraat in Amsterdam-Oost en moest in het Haarlemse Schalkwijk de ME ingrijpen. Drie relschoppers, een 27-jarige man uit Zaandam, een 19-jarige Alkmaarder en een 37-jarige man uit Medemblik, staan vandaag voor de rechter. Één voor openlijke geweldpleging en twee voor opruiing. 

Zo zou de 37-jarige man uit Medemblik in aanloop naar de rellen in Hoorn volgens het OM via een Whatsapp-groep hebben opgeroepen tot geweld tegen het openbaar gezag: "...dan gaan we al die wouten in elkaar trappen, jongen". Ook zijn er volgens het OM bepaalde voorschriften gegeven voor dingen om te dragen en mee te nemen, zoals 'werkschoenen met stalen noppen' en 'boksbeugels, nitraten en cobra's'. 

Het OM meldde in een eerder bericht zich in te spannen om de mensen die zich tijdens de rellen schuldig hebben gemaakt aan een strafbaar feit, op te sporen en te vervolgen. "Ik heb er met afschuw naar gekeken", zegt Gerrit van der Burg van het OM in een nieuwsartikel op de website van het OM naar aanleiding van de avondklokrellen. "Reken maar dat zij hard worden aangepakt." 

Morele paniek 

Dat het OM dergelijke uitspraken doet, noemt criminoloog Marc Schuilenburg 'heel opvallend'. "Het is meer de taal van politici in plaats van een neutraal en onafhankelijk OM, laat hij weten. "Ik vind het natuurlijk goed dat het OM aangeeft te voelen wat er in de samenleving speelt, maar tegelijkertijd hebben zij ook een belangrijke taak als het gaat om de rechtsbescherming van de relschoppers." 

Volgens Schuilenburg heeft de reactie vanuit de politiek en het OM op de rellen alle kenmerken van morele paniek. "Opeens werd er gezegd: 'Nederland staat op omvallen. De apocalyps is aangebroken. We belanden in een burgeroorlog'''. 

Schuilenburg vertelt dat die morele paniek ook tot uiting kwam in de maatregelen en reacties van burgemeesters. "Zo zou het leger moeten worden ingezet en burgemeesters aanvaardden plotseling 'de hulp' van voetbalhooligans." Zoals de Alkmaarse burgemeester Emile Roemer, die aangaf trots te zijn op de 'burgerwacht' in zijn stad. Meerdere avonden patrouilleerden hardkernsupporters van AZ in het centrum, om naar eigen zeggen de stad te beschermen tegen relschoppers. 

Schuilenburg denkt dat de repressieve taal die het OM in het nieuwsbericht uit, ook zal doorklinken in de straffen. "Zorgen voor opruiing via sociale media en het plegen van openlijk geweld, zullen al snel leiden tot een celstraf van twee tot vier maanden." Hij vertelt dat een belangrijk strafdoel vergelding is, maar er ook een bepaalde symboliek achter straffen schuilgaat. 

"Je wilt met een straf ook de maatschappelijke verontwaardiging tot uitdrukking brengen." Schuilenburg vertelt dat een rechter zich daarbij mag laten beïnvloeden door wat de samenleving op dat moment belangrijk vindt.

Het effect 

Wat het effect zal zijn van de mogelijk hogere straffen, is volgens Schuilenburg moeilijk in te schatten. Daarvoor zou je volgens hem een uitgebreide analyse moeten maken van de situatie. "Belangrijk hierbij is om te realiseren dat bij de rellen rondom de avondklok ook de kick, frustratie en verveling een grote rol speelden. Allemaal zaken die besmettelijk zijn."

Schuilenburg benadrukt dat met alleen hogere straffen het kopieergedrag rondom geweld er niet met een paar strafzaken kan worden uitgehaald. "We moeten niet vergeten dat mensen het ook gewoon leuk vinden om te rellen en dat de frustraties van de jongeren over de gevolgen van de harde lockdown diep zitten."