Verdwenen kastelen: West-Friese historie komt tot leven in nieuwe serie

"Ergens hier, in de buurt van Wijdenes, heeft waarschijnlijk een kasteel gestaan." Het is deze opmerking van een archeoloog die nog lang in het hoofd van Chantal blijft hangen. Voor een nieuwsitem vaart ze in 2019 mee met een onderzoeksteam, dat de bodem van het Markermeer in kaart probeert te brengen. "Ik dacht: hé, wat zeg je nou? Toen begon het al te kriebelen", vertelt Chantal. "Hier moet ik iets mee, dat voelde ik."

Dat gevoel heeft ze nog steeds als ze begin 2023 rondloopt bij de tentoonstelling over de vijf verdwenen kastelen van West-Friesland. Inmiddels zijn er, dankzij grond- en archiefonderzoek, ontdekkingen gedaan die de West-Friese geschiedenis een stukje laat kantelen. Kasteel Radboud in Medemblik - de enige van de vijf die nog overeind staat - blijkt bijvoorbeeld veel groter te zijn geweest dan aanvankelijk werd gedacht. Het vroegere kasteel zou ook een haven hebben gehad.

Tentoonstellingsmaker Marius Bruijn maakte op basis van de nieuwe inzichten reconstructies van de middeleeuwse kastelen van Medemblik, Alkmaar, Eenigenburg en Wijdenes. En ook hij loopt daar rond met dezelfde kriebels. "Er wordt nog steeds zoveel nieuws ontdekt over de kastelen", vertelt Marius, zelf ook specialist in de late middeleeuwen. "Dat vraagt om een serie."

Al snel loopt hij Chantal tegen het lijf en begint het avontuur. Stukje bij beetje krijgt de serie steeds meer vorm. Marius neemt het script en de presentatie voor zijn rekening, Chantal bereidt de interviews met de gastsprekers voor. In iedere aflevering staat een van de vijf kastelen centraal. Chantal: "We behandelen in iedere uitzending één of twee thema's die kenmerkend zijn voor die locatie. Het moest zo beeldend en actief mogelijk zijn. In Medemblik vonden we bijvoorbeeld een dame die nog op de historische manier kan boterkarnen."

Dankzij onderzoek is naast de omvang ook over de functies van kastelen veel meer duidelijk geworden. Het beeld van een kasteel dat puur als fort functioneert blijkt veel te zwart-wit, zegt Marius. "Kastelen waren eigenlijk een soort mini-samenlevingen, veel meer dan alleen een militair middel." 

De kastelen hadden juist functies die we vandaag de dag nog kennen; denk aan een boerenbedrijf, de rechtsspraak, dijkbewaking en een handelsknooppunt. "De geschiedenis staat veel dichterbij dan we vaak denken", benadrukt Marius.

De link van toen met nu

Vanuit haar journalistieke rol wil Chantal die parallel met het heden laten zien. "Ik wilde er niet een te geschiedkundig verhaal van maken en vooral de omgeving erbij betrekken. Wat is de link van toen met het hier en nu? Dat wilde ik laten zien, ook om een stukje bewustwording te creëren over de regio. De meeste mensen kijken me namelijk met grote ogen aan als ik over 'het kasteel van Wijdenes' begin."

Tekst gaat verder onder de foto.

Maar, hoe laat je kastelen zien die er niet meer zijn? Marius brengt zelf al een hoop leven in de brouwerij met zijn levendige vertelstijl, maar de animaties maken het écht tastbaar (zie onderaan het artikel). Die zijn speciaal voor de serie gemaakt en gebaseerd op zijn reconstructietekeningen. Een team aan experts en onderzoekers heeft de animaties nagelopen.

Toch blijft het bij historisch onderzoek altijd bij een impressie, benadrukt Marius. Je moet een puzzel leggen waarvan je lang niet alle stukjes hebt. Best een uitdaging, geeft het duo toe. Maar het mooie aan een lopend onderzoek is dat er ook weer nieuwe puzzelstukjes op kunnen duiken. Dat gebeurde in Wijdenes, waar het allemaal begon. Onderwaterarcheologen vonden middeleeuwse stenen op de bodem van het Markermeer. Daarmee is er een nieuwe sterke aanwijzing voor waar het kasteel heeft gestaan. 

"Met dat nieuws trappen we de serie af", vertelt Chantal. "En je weet maar nooit, misschien worden we volgende week weer gebeld over een nieuwe vondst. Het gaat gewoon door." 

Bekijk hier de impressie van kasteel Radboud, animatie van Sander Wit, tekening Marius Bruijn: