Tata Steel in de hoek waar de klappen vallen: alle zaken en onderzoeken op een rij

Aangiftes bij het Openbaar Ministerie

Er lopen op dit moment volgens het OM vier strafzaken tegen Tata Steel. Hoewel die in dit kalenderjaar zullen plaatsvinden, zijn er nog geen zittingsdata gepland.

De bekendste van die zaken is die van strafrechtadvocate Bénédicte Ficq namens 1.100 mensen en bedrijven, vanwege 'het door vervuiling doelbewust schaden van de volksgezondheid' door Tata Steel en Harsco Metals, de slakverwerker op het terrein van Tata Steel. Die zaak wordt nog bekeken door het OM, en Ficq zegt regelmatig vragen, informatie en constateringen door te sturen naar de officier van justitie.

Over hoe kansrijk die zaak is, zei hoogleraar ondernemingsrecht aan de Nyenrode Business Universiteit Tineke Lambooy eerder tegen NH:  "In zijn algemeenheid kan ik zeggen: allerlei rechtsnormen wijzen dezelfde kant op. Of het nu gaat om mensenrechten, nationaal milieu- en gezondheidsrecht, of de afspraken rond vergunningen: het doel is schone lucht, schoon water en een schone grond, zodat wij prettig en gezond kunnen leven."

Ook tegen Harsco Metals lopen nog twee zaken in hoger beroep. Op 25 februari sprak de rechtbank Harsco, op een voorwaardelijke boete van 5.00 euro na, in eerste instantie vrij van schuld bij grafietregens tussen 2018 en 2020. Daar gaat het OM dus tegenin, meldt een zegsman.

'Het gat' en andere onderzoeken van RIVM en GGD

Het RIVM bracht in het afgelopen jaar verschillende rapporten uit over luchtkwaliteit in de IJmond (zie hieronder) en is op dit moment betrokken bij twee nieuwe onderzoeken.

Ten eerste doet het instituut nog een keer stofmetingen in de regio. In september vorig jaar werd door eerdere stofmetingen duidelijk dat neergedaald stof zeker voor kinderen schadelijke hoeveelheden PAK's (kankerverwekkende stoffen) en lood bevatten. Toen concludeerde het RIVM voor het eerst dat die stoffen van Tata Steel afkomstig waren. 

Voor het vervolgonderzoek "meten we voor het zomerreces en in het najaar", meldt een woordvoerder. Zo willen de provincie en het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat erachter komen of de situatie in de IJmond verbetert. "Maar dit keer komt er geen gezondheidsduiding, we kijken puur naar de hoeveelheden schadelijke stoffen."

Zo eenvoudig is het onderzoek niet, zegt de woordvoerder van RIVM: "De hoeveelheid stof die wij vinden is sterk afhankelijk van het aantal incidenten op het terrein van Tata, de windrichting- en snelheid. Dus uit zo'n set metingen kan je niet meteen conclusies trekken, als je het ons als RIVM vraagt. Daarom doen we de metingen in twee keer. Als je het echt goed zou willen doen, zou je het over meerdere jaren moeten doen."

Tekst loopt door onder de artikelen over de RIVM-rapporten.

Het RIVM is ook betrokken bij een ander onderzoek, naar aanleiding van de bevindingen van het laatste brononderzoek in de IJmond van afgelopen januari. Daarin werd duidelijk dat er een (groot) verschil zit tussen de hoeveelheid schadelijk stoffen die het RIVM aantrof, en wat dat had moeten zijn volgens de metingen en gegevens van Tata Steel.

Op dat gat tussen de getallen komt volgens de RIVM-woordvoerder voor de zomer "een eerste reflectie". Een volledige verklaring laat nog even op zich wachten.

Gezondheidsmonitor IJmond

Komende donderdag verschijnt het eerstvolgende rapport over de IJmond en indirect Tata Steel. In de afgelopen 12 jaar heeft de GGD drie keer onderzoek gedaan 'naar de ontwikkelingen in luchtkwaliteit, de gezondheidssituatie en het medicijngebruik onder inwoners in de IJmond.' Komende donderdag komt het derde rapport in de reeks uit, na eerdere publicaties in 2012 en 2016.

Eén van de eerdere uitkomsten was dat "er beperkte aanwijzingen zijn, dat, hoewel de luchtkwaliteit verbetert, het aantal inwoners met chronische gezondheidsaandoeningen licht toeneemt naarmate ze dichterbij de industrie in de IJmond wonen."

Vorig jaar kwam de GGD in opspraak nadat die op aanwijzing van directeur Bert van de Velden de naam van Tata Steel uit een kankerprevalentie-onderzoek had geschrapt. Na zijn onafhankelijke onderzoek naar de kwestie noemde Peter Heskes dat 'niet handig'. Hij constateerde dat het onderzoek verder integer was verlopen.

Mobilisation for the Environment

Het milieu-adviesbureau Mobilisation for the Environment (MOB) is "grofweg bezig met vier projecten tegen Tata Steel", laat oprichter en chemicus Johan Vollenbroek weten via zijn woordvoerder. Vollenbroek won samen met enkele anderen in 2019 de rechtszaak tegen het stikstofbeleid van de overheid, met grote gevolgen voor de bouw en de veehouderij. 

Ten eerste wil MOB dat de natuurvergunning in verband met stikstof van Tata Steel ingetrokken wordt. "Tata Steel deponeert enorm veel stikstof op Natura 2000-gebieden. Het is de grootste uitstoter van stikstof in het land, daarom moet volgens ons op grond van Europese wetgeving de vergunning worden ingetrokken, tenzij de provincie een duidelijk ander plan heeft om de belasting in dit gebied terug te dringen," laat de woordvoerder weten.

Geen sinecure

Dat het een lastige opgave is, snapt MOB: "Het terugdringen van de belasting is in dit gebied geen sinecure. Gaat dan Schiphol dicht of worden vrijwel alle boeren in de Hollandse polders onteigend? De precieze cijfers hebben wij ook niet maar dit is op hoofdlijnen wel ongeveer de afweging."

Ten tweede wil MOB dat de milieuvergunningen van stikstofemissie geüpdatet worden. De woordvoerder: "De uitstoot is door de jaren bij Tata Steel licht toegenomen, waar andere vervuilende industrieën flinke afnames hebben gerealiseerd. De ODNZKG kan dit niet verklaren, maar is er toch van overtuigd dat de installaties van Tata Steel flink schoner zijn geworden en aan alle regels voldoen."

Maar MOB heeft twijfels: "De indruk die wij hebben is dat er jarenlang niets is geïnvesteerd, de installaties flink verouderd zijn en niet voldoen aan Europese regelgeving. In onze procedures zal dat per schoorsteen worden uitgevochten, waarbij wij ons vooral richten op de belangrijkste bronnen zoals kooksoven 2."

Ten derde wil MOB ook dat de vergunningen over de emissie van zeer zorgwekkende stoffen zoals PAK's en lood geactualiseerd wordt. Hier verwijst de woordvoerder naar 'het gat in de meetgegevens, dat RIVM ook beschrijft (Zie eerder dit artikel). "Juridisch is Tata Steel verantwoordelijk om al die emissies in kaart te brengen", voegt de woordvoerder toe. Daar is Tata samen met het RIVM dus ook mee bezig.

Tot slot doet MOB volgens de woordvoerder "doorlopend onderzoek naar de emissies en bedrijfsprocessen van Tata Steel ten behoeve van informatievoorziening en ondersteuning van omwonenden."

Stichtingen en omwonenden-organisaties in de IJmond

Verschillende stichtingen en organisaties van omwonenden uit de IJmond (en omstreken) voeren niet aflatend strijd tegen de invloed die Tata Steel heeft op het milieu, de natuur en de mensen in de regio. Soms doen zij dat op eigen houtje, en soms werken zij daarbij samen.

De stichtingen IJmondig, FrisseWind.nu, Schapenduinen en Milieuplatform IJmond IJmuiden hebben verschillende handhavingsverzoeken uitstaan. Daarmee vragen ze de ODNZKG om te controleren of Tata zich wel aan de gestelde normen houdt. Ook willen ze dat die normen aangescherpt worden. Van sommige stoffen mag Tata Steel volgens de wet en hun vergunning meer uitstoten dan volgens de Wereldgezondheidsorganisatie wenselijk is.

Schapenduinen

De Bloemendaalse zakenman Jan de Jong van stichting Schapenduinen heeft niet minder dan twaalf WOB-verzoeken uitstaan. Volgens de Wet openbaarheid van bestuur (of sinds 1 mei: Wet open overheid (WOO). "Die verzoeken dienen straks als bewijs voor een massaclaim."

Ook is hij, samen met de stichting IJmondig, nog niet klaar met de kwestie van de ISO-certificering van het Tata Steel-terrein. Dat is een veiligheidscertificering. Volgens De Jong is die al sinds 2016 niet meer van toepassing op het hele terrein, en draait een deel van de fabrieken daarmee illegaal. Een hoorcommissie oordeelde vorig jaar anders, maar De Jong houdt voet bij stuk.

Duinbehoud

Ook stichting Duinbehoud is bezig met een paar zaken tegen Tata Steel, laat voorzitter Marc Janssen weten. De stichting is het bijvoorbeeld niet eens met de aanleg van een kunstduin bij het bedrijf.  Daarin zou staalslak verwerkt worden.

Het is volgens Janssen onder andere niet 'op voorhand uit te sluiten dat er geen verontreinigende stoffen in het staalslak zitten die een risico vormen voor de omgeving'. Afgelopen 20 mei heeft de stichting nog via een zogenaamde 'zienswijze' een protest tegen het kunstduin ingediend.

Daarnaast heeft de stichting bijna een jaar geleden aangifte gedaan tegen de leidinggevenden van Tata Steel 'vanwege het opzettelijk en wederrechtelijk in de lucht, bodem of oppervlaktewater brengen van schadelijke stoffen waardoor gevaar voor de openbare gezondheid te duchten is.'

Tot slot wil de stichting naar aanleiding van de RIVM-onderzoeken laten onderzoeken welke invloed de uitstoot van schadelijke stoffen zoals PAK's en lood heeft op de natuur rond Tata Steel.