De oorlog in Oekraïne leidt tot vele hulpinitiatieven, die worden opgezet zonder al te veel overheidsbemoeienis. Burgers blijken best zelfredzaam te zijn in tijden van crisis. Waar komt die massale kracht en solidariteit uit de samenleving vandaan? En wat blijft daar na de oorlog nog van over? "Het is een kracht die we op veel meer terreinen zouden moeten inzetten, bijvoorbeeld bij de klimaatcrisis."
In heel Noord-Holland zijn talloze voorbeelden te vinden van acties om Oekraïense vluchtelingen een helpende hand toe te reiken. Waar gemeenten tekort schieten in de vluchtelingenopvang, springen burgers bij en stellen hun huizen open. Verschillende particuliere organisaties vinden dat de overheid te traag reageert, en rijden met bussen op en neer naar de Poolse grens om Oekraïeners op te halen.
Waarom hebben we een crisis nodig om voor anderen te zorgen? En waarom roept de ene crisis meer solidariteit en creativiteit op dan de andere?
Directe impact
Jeanneke Scholtens is auteur, toekomstonderzoeker en oprichter van Buro Zorro. Ze houdt zich bezig met thema’s waar mens, technologie, wetenschap en filosofie elkaar kruisen. "De massale kracht vanuit de samenleving is naastenliefde. Dat zit verankerd in onze cultuur. Als mens zijn we allereerst groepsdieren. We behoren tot een groep, tot een natie en nu tot de EU. De kerk weet al eeuwenlang dat we behoefte hebben aan gemeenschap; hier zien we het grotere menselijke verbond. In plaats van zelfactualisatie kunnen we er nu voor een ander zijn. We kunnen daadwerkelijk van betekenis zijn."
Volgens Scholtens spelen herkenbaarheid en urgentie daarin een belangrijke rol. "Deze oorlog is tastbaar en komt heel dichtbij, we zien directe effecten op bijvoorbeeld de basisscholen, waar Oekraïense kinderen les krijgen. En persoonlijk ken ik mensen uit Oekraïne, die intens zijn geraakt door de oorlog. Bovendien kunnen we zelf echt wat doen; direct impact maken. Naar de grens rijden, goederen brengen en inzamelen. Het is als de leus: een beter milieu begint bij jezelf, maar dit voelt actiever, dichterbij."
"We kunnen het: het collectieve belang boven het individu. Dat hebben we al bewezen"
In andere noodsituaties ervaren we die directe impact minder, zoals in de klimaatcrisis, zegt Scholtens. "Klimaatactivisten vragen al jaren om dezelfde urgentie en eendracht. Maar die voelen we niet, herkennen we minder. Het klimaat raakt volgende generaties harder dan ons, maar dat is nu nog niet tastbaar genoeg. De impact van onze acties is niet direct zichtbaar, daarom voelen we ons ook minder verantwoordelijk."
Lotsverbondenheid
Die lotsverbondenheid is volgens Scholtens nodig om ook andere problemen aan te pakken, zoals het keren van de klimaatcrisis. "We moeten herkenning voelen, het dichtbij en tastbaar maken, de noodzakelijkheid voelen en gezamenlijk handelen. Als we ons kunnen vereenzelvigen, lukt het ons."
Het gemeenschappelijk belang moet daarom weer een belangrijke plek in de samenleving krijgen. "We zijn ervan weggedreven door onze sterke geïndividualiseerde maatschappij. Maar we kunnen het nog steeds: het collectieve belang boven het individu plaatsen. Dat hebben we al bewezen."
Tekst gaat verder onder foto.
Langetermijndenken, of toekomstdenken, wint dankzij de oorlog in Oekraïne, maar ook door de coronacrisis, steeds meer terrein. En dat is hard nodig, stelt Scholtens: "Corona maakte van scenariodenken in elke boardroom een vereiste. De vluchtelingencrisis, maar ook de klimaatcrisis en energietransitie vragen om rentmeesterschap en een visie op de lange termijn. We moeten leren omgaan met een onzekere toekomst, met een wereld die blijkbaar nog steeds op zijn kop kan staan. Er kunnen rampen gebeuren, een land kan een ander land de oorlog verklaren. Daar zijn we niet voorbij."
'Kies je voor Carpe diem of Memento mori?'
Of er na de oorlog nog iets van die solidariteit overblijft, betwijfelt Scholtens. "We zakken snel weer terug in ons hyperindividualisme en oude gedrag. Dat is bekend en geoefend – dat zijn gebaande paden. Toekomstdenken is lastig in een korte termijn-gedreven wereld, bestuurd door politiek die vier jaar dient."
De belangrijkste vraag die we volgens Scholtens aan onszelf moeten stellen is: 'Zijn we een goede voorouder voor toekomstige generaties?' "Het gaat om het mechanisme van korte termijn-verlangen en lange termijn-belangen. Denk je aan wat je nu kunt doen en dus nu moet laten voor volgende generaties, of kies je voor jezelf?"
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app via de App Store of de Google Play Store.