Waarom we liever een Oekraïner in huis nemen dan een Syriër

De ene vluchteling is de andere niet, zo blijkt. Gemeenten en inwoners zetten alles op alles om duizenden Oekraïners een veilig onderkomen te bieden. Volgens hulporganisatie Takecarebnb hebben 2.700 Noord-Hollanders zich al aangemeld als gastgezin.

Oekraïense vluchtelingen worden met open armen verwelkomd, terwijl tegen opvang van vluchtelingen uit andere werelddelen door de hele provincie vaak een harde vuist wordt gemaakt. Waar komt die massale barmhartigheid naar deze vluchtelingen plots vandaan? 

Brandbrief en protesten

Even terug in de tijd: Het Rijk deed eind 2020 een beroep op gemeenten voor de opvang van dubbel zoveel statushouders. Regio Alkmaar reageerde toen in een brandbrief naar Den Haag dat dit een onmogelijke opgave was en andere woningzoekenden gedupeerd zouden raken. Verschillende gemeenten, waaronder Amsterdam, Velsen, Uithoorn en regio West-Friesland sloten zich daarbij aan.

Ook werd vorig jaar het verzoek van het COA om honderden vluchtelingen in een leegstaand oud-belastingkantoor te plaatsen, door de gemeente Alkmaar afgewezen. "De risico's voor Alkmaar zijn te groot", was de verklaring. Nog geen twee maanden geleden protesteerden tientallen Overveners tegen de huisvesting van statushouders in een wooncomplex. 

Maar de oorlog in Oekraïne leert ons dat de provincie verre van vol is. In amper een maand tijd maakt regio West-Friesland zich klaar voor de opvang van bijna 600 Oekraïense vluchtelingen, vangt Hilversum meer dan 700 vluchtelingen op en biedt ook regio Alkmaar huisvesting aan honderden Oekraïners. Bovendien wordt het Alkmaarse sportpaleis omgetoverd tot doorstroomlocatie, waar binnen 24 uur een permanente verblijfslocatie wordt toegewezen. 

Tekst gaat verder.

Oekraïense vluchtelingen kunnen visumvrij reizen en hebben in elk Europees land recht op huisvesting, inkomen, onderwijs en zorg. Met hun bijzondere status hoeven Oekraïners de klassieke asielprocedure niet te volgen. 

Zo'n speciale verblijfsregeling is voor de 15-jarige Achmad uit Syrië en zijn familie niet weggelegd. Sinds tweeënhalve maand wordt hij met zijn ouders en zusje opgevangen in het AZC van Heerhugowaard, waar ze tot het einde van hun asielprocedure hopen te blijven.

Teruggaan naar Syrië is volgens het gezin in ieder geval geen optie. "De economie in Syrië is compleet verwoest. Er is veel werkloosheid en het leven daar is onbetaalbaar geworden. Assad is nog steeds aan de macht en hij lijkt zelfs weer op goede voet te zijn met de Verenigde Arabische Emiraten. Na al die jaren is het nog altijd onveilig."

Achmad volgt het nieuws over de invasie van Rusland op de voet. Het valt hem op dat sommige politici zich nogal discriminerend uitlaten en dat de media daar zonder enige tegenspraak een podium voor bieden. "Het is heel erg wat er allemaal wordt geschreven en gezegd. Moslims worden regelmatig neergezet als terroristen met baarden in witte jurken, met kamelen en een harem van vrouwen. Na de aanslagen van 9/11 is het leven voor moslims voorgoed veranderd. Er is een soort moslim-angst ontstaan, omdat terrorisme automatisch wordt gelinkt aan de islam."

'Blauwe ogen en blond haar'

De oorlog in Oekraïne legt volgens mensenrechtenorganisatie Euro-Med een diepgeworteld racisme bloot tegenover niet-Europeanen bij politici en binnen de media. Zo zei de Franse Journalist Philip Korb op televisiezender BFM: "We hebben het hier niet over Syriërs die vluchten voor de bombardementen van een door Poetin gesteund regime, we hebben het over Europeanen die vertrekken in auto's die op de onze lijken."

De Bulgaarse premier Kiril Petkov deed daar nog een schepje bovenop: "Deze mensen zijn intelligent en goed opgeleid. Dit is niet de vluchtelingengolf die we gewend zijn. Mensen waarvan we niet zeker waren van hun identiteit, mensen met een onduidelijk verleden, die zelfs terroristen hadden kunnen zijn."

In onderstaand fragment reageert de Oekraïense oud-aanklager David Sakvarelidze tegen de BBC: "Het is heel emotioneel voor mij omdat ik zie dat Europese mensen, kinderen met blauwe ogen en blond haar worden gedood." 

Tekst gaat verder onder video.

Ook aan de grens van Polen wordt volgens Euro-Med Human Rights openlijk gediscrimineerd. Mensen van Afrikaanse, Arabische en Indiase afkomst, waaronder studenten, worden aan de grens tegenhouden, zonder eten of medische zorg. Witte Oekraïners krijgen voorrang en mogen gratis, zonder visum of kaartje in de trein stappen en doorreizen.

Angst voor het onbekende

Waarom lijken we voor witte vluchtelingen veel meer empathie op te kunnen brengen? "Dat is de grote vraag", reageert Achmad. "Misschien omdat we een andere kleur hebben, omdat veel van ons moslim zijn. Misschien is het angst voor het verre en onbekende. Misschien, misschien, misschien. Ik weet het niet."

De voorkeursbehandeling voor Oekraïners heeft volgens Achmad vooral te maken met herkenbaarheid door huidskleur en cultuur. "Syrië ligt ver weg van Nederland. Oekraïne ligt dichterbij en de culturen komen meer overeen. Wij zijn arabieren. Wij zijn moslim. Ik wil niet van racisme spreken, maar Nederland en de Europese Unie laten met deze massale hulpverlening en speciale verblijfsstatus wel duidelijk zien welke vluchtelingen de voorkeur hebben."

Tekst gaat verder onder video.

Waarom zien we zulke enorme verschillen in betrokkenheid naar vluchtelingen uit Oekraïne, vergeleken met vluchtelingen uit werelddelen als Afrika en het Midden-Oosten? Volgens professor Psychologie aan de VU Amsterdam, Paul van Lange, zijn daar verschillende verklaringen voor te bedenken.

Categorie Europa

Ten eerste speelt volgens Van Lange de mate waarin we ons betrokken voelen een grote rol. "Empathie, een vluchtige emotie, zowel individueel als collectief. Met de tijd neemt de nieuwigheid en dus de aandacht snel af, zoals voor de oorlog in Syrië. De eindeloze herhaling van dezelfde trieste beelden is op den duur belastend."

Op de vraag waarom we dan aan het begin van de oorlog in 2011 niet massaal aanboden op de vlucht geslagen Syriërs in huis te nemen, reageert hij: "We tonen vooral oprechte betrokkenheid bij mensen die op ons lijken. Nabijheid en vertrouwdheid spelen een grote rol. Deze mensen zijn onderdeel van onze groep, omdat ze toch onder de categorie Europa vallen. Het komt zowel geografisch als psychologisch dichterbij. Dit komt voor de hele wereld dichterbij, omdat er toch een gevaar dreigt van een nucleaire oorlog of Derde Wereldoorlog. Bij een dictator als Assad heb je dat gevoel niet."

De discriminerende berichtgeving via de media en de racistische grenswacht in Polen zijn ook de professor niet ontgaan. "In chaos kan verborgen, impliciete discriminatie snel expliciet worden. In verschillende media wordt nu openlijk racisme getoond en gepleegd. Dat vind ik echt verwerpelijk."

Hij haalt een onderzoek aan van de Amerikaanse sociaal psycholoog Sam Gaertner, waarin mensen werden gebeld door een wit of zwart persoon met autopech. De beller verklaarde dat hij met het telefoongesprek zijn laatste kwartje had verbruikt en eigenlijk de garage had willen bellen. Vervolgens werd gevraagd of zij de garage voor hen wilden bellen.

De resultaten lieten zien dat mensen veel vaker de garage belden bij een witte stem dan bij een zwarte stem."Bij mensen van kleur hebben wij witte mensen vaak negatieve associaties. Heel veel onderzoeken wijzen uit dat die associaties er zijn. Uiteindelijk discrimineert ieder mens impliciet, vaak zonder dat we het zelf doorhebben. We maken allemaal verschil tussen groepen. Dat kan voor andere vluchtelingen het gevoel geven niet gelijkwaardig te worden behandeld."

Geen perspectief

Volgens de professor hebben veel problemen rondom azc's, zoals overlast door omwonenden, vooral te maken met het gebrek aan perspectief voor deze groep asielzoekers. "We horen vaak negatieve berichten uit Ter Apel en Drenthe en leggen de schuld bij de vluchtelingen. Ze zitten daar afgezonderd van de samenleving, vaak getraumatiseerd, zonder enige privacy en perspectief op een betere toekomst. Dan is het begrijpelijk dat er soms wat misgaat. Het zou mooi zijn als Nederland en Rutte hun verantwoordelijkheid nemen en zeggen: 'Wij hebben fouten gemaakt'."

Nu het draagvlak voor de opvang van vluchtelingen zo groot lijkt, vindt Van Lange het nu tijd voor Den Haag om het huidige asielbeleid volledig op de schop te gooien. "We moeten zorgen dat we elke vluchteling gelijk behandelen en dat er voor iedereen opvang is met perspectief. Huisvesting, het leren van de taal en werk zijn heel belangrijk om iets voor je gezin op te bouwen, maar daar moeten andere asielzoekers met het huidige beleid erg lang op wachten. Er moet veel meer geld worden uitgetrokken voor vluchtelingenopvang."