'Alle aanwijzingen duiden op femicide', verklaarde de officier van justitie afgelopen maandag tijdens de rechtszaak tegen Cetin K., die verdacht wordt van de moord op zijn vriendin in Spaarnwoude in juni vorig jaar. Wat is dat precies, femicide? En hoe vaak komt het voor in Noord-Holland?
"De pijn gaat nooit meer weg", vertellen Anneke en Johan Veerman samen aan de telefoon. Hun dochter Eva (28) werd op 15 mei 2021 in Volendam vermoord door haar toenmalige partner. Ze zijn blij dat er steeds meer aandacht komt voor femicide, een moord op een vrouw door een (ex-)partner.
Rode vlaggen
Sinds de dood van hun dochter gaat het echtpaar uit Volendam in op elk interviewverzoek. Hoe pijnlijk ook, het verhaal van - en de moord op - hun dochter moet levend blijven. Ze vinden het belangrijk mensen te waarschuwen voor de zogenoemde rode vlaggen. Met effect, zo vertelt een hoorbaar geëmotioneerde Anneke. "Sindsdien zijn wij al door vier verschillende vrouwen benaderd. Allen herkenden ze de patronen en rode vlaggen en besloten hun relatie te beëindigen."
Volgens maatschappelijk werker Gerdien Koster gaat femicide over macht en controle, waarbij een man bepaalt dat een vrouw niet meer mag leven. "Heel vaak gaat er een patroon aan vooraf. Het zijn de meest voorspelbare moorden."
Zo overlaadt een man de vrouw aanvankelijk met cadeaus en aandacht, waarna vaak wordt besloten te gaan samenwonen. Na verloop van tijd begint hij haar echter te kleineren en te isoleren, waardoor een vrouw steeds onzekerder wordt.
Koster: "Wanneer een vrouw uiteindelijk de kracht vindt om de relatie te verbreken, accepteert de man dat niet." Het is iets waar Anneke en Johan zich in herkennen. "Terugkijkend realiseren wij ons dat we héél veel rode vlaggen hebben gemist. We wisten dat hij niet goed bij zijn hoofd was, maar dat hij hiertoe in staat was: daar waren we ons op dat moment niet van bewust."
Vrouwenmoord
Van Koster verschijnt deze maand het boek Stop Femicide. Daarin onderzoekt ze het fenomeen vanuit allerlei kanten. Ze spreekt met daders, slachtoffers en professionals. Aanvankelijk begon ze met schrijven omdat ze vond dat er in Nederland te weinig bekend over was. Dat minister Ernst Kuipers afgelopen januari niet wist wat femicide was, is volgens haar hiervoor exemplarisch.
Toch ontbreekt het aan een waterdichte definitie. Volgens Koster kent het geen afkomst, sociale klasse of religie. Slachtoffers hebben niets met elkaar gemeen, behalve iets essentieels: dat ze vrouw zijn en zijn vermoord door hun (ex-)partner. Is elke moord op een vrouw femicide? "Nee, dat denk ik niet", antwoord Koster. Ze geeft een voorbeeld van een man die in een psychose zijn moeder vermoord. In tegenstelling tot femicide is er volgens haar hier geen sprake van een langdurig patroon.
'Negen van de tien keer is het te laat'
Zowel Koster, als het echtpaar uit Volendam, zijn van mening dat er de afgelopen tijd meer aandacht is voor de specifieke vrouwenmoorden. Volgens Johan is het daarbij ook cruciaal dat de politie zorgvuldiger wordt geïnformeerd. Hij merkt op dat voorheen de signalen van (aanstaande) vrouwenmoorden vaak vaag waren, met als gevolg dat hulp in negen van de tien gevallen te laat was. Omdat de politie nu beter op de hoogte is, kunnen zij adequater reageren wanneer er vermoedens zijn.
Tegenwoordig vinden Anneke en Johan steun in een appgroep met lotgenoten. Een groep van tien personen die elkaar drie keer per jaar ontmoeten. "Je weet wat de ander voelt. Je kijkt naar elkaar en weet: ik voel hetzelfde." Toch maakt het hun verdriet niet minder groot, hun Eva zullen ze er niet meer mee terugkrijgen.
Een woordvoerder van de politie laat in een reactie weten niet over exacte femicide-cijfers in Noord-Holland te beschikken. "Natuurlijk hebben wij een verantwoordelijkheid en die nemen we ook. De politie heeft daarom de laatste jaren hard gewerkt aan het verbeteren van de aanpak. Daar zijn wij nog niet mee klaar. De veiligheid van het slachtoffer staat daarin voorop. Het slachtoffer krijgt handvatten en advies over wat hij/zij zelf kan doen om de situatie te verbeteren. Ook worden er veiligheidsmaatregelen genomen om het slachtoffer te beschermen als de situatie daarom vraagt. Hierbij overlegt de politie nauw en samen met partners als Veilig Thuis en het Openbaar Ministerie."