Toeval helpt een handje bij het vinden van nabestaande voor leggen struikelstenen

Op 4 mei verveelde Marjo Cohen Rodrigues zich. De Amsterdamse gaat normaal op die dag naar Hollandse Schouwburg voor de herdenkingsbijeenkomst, maar die wordt momenteel verbouwd en dus zat ze thuis. "Dus ik bedacht me dat ik een struikelsteentje wilde regelen voor mijn Haarlemse familieleden en toen kwam ik op het internet erachter dat er al één voor ze geregeld was door de stichting."

Zes dagen later is ze samen met haar dochter en een nicht aanwezig bij de onthulling van de stenen voor Abraham en Flora Cohen Rodrigues op de stoep van de President Steijnstraat. Marjo vindt het een belangrijk moment. "Het is net een klein begrafenisje. En dan vind ik het hier nog belangrijker om ze te herdenken, dan bij het Joods Monument. Hier liepen ze elke dag over de stoep."

Ook haar nicht Rachel, die vernoemt is naar het jongste kind van Abraham en Flora die de oorlog ook niet overleefde, staat nu nog wat meer stil bij haar vermoorde familieleden dan op 4 mei.

Dat de familie Cohen Rodrigues niet direct gevonden werd door de Stichting Struikelstenen Haarlem, komt waarschijnlijk door de veel voorkomende achternaam, vertelt Clara Kemper. "Ook als de familie helemaal uit Haarlem is vertrokken, wordt het een stuk lastiger om ze te vinden. 

Clara is één van de vrijwilligers die het internet en de archieven afstruint, op zoek naar nabestaanden. Want dat vindt ze belangrijk. "Natuurlijk! Want je doet het niet voor jezelf, maar om die 733 Joden terug te brengen, naar Haarlem en naar hun familie."

Dat het belangrijk is dat de omgekomen Joden terugkeren naar Haarlem, blijkt wel uit het verhaal van Hans en Barend. Dat waren toen de oorlog uitbrak straatvriendjes even verderop in de President Steijnstraat in de Transvaalbuurt. Op 11 mei 1943, precies 80 jaar geleden dus, zag Hans Brokaar hoe Barend, die toen 14 jaar oud was, met zijn vader en moeder uit het huis werden gehaald. 

Namen noemen, niet vergeten

"Dat heeft een enorme indruk achter gelaten op mijn vader", memoreert Peter Brokaar. Hij is samen met zijn zus Dorothee bij de onthulling van de struikelstenen. Hun vader Hans is afgelopen februari overleden. "We moesten onze vader in zijn laatste uur beloven dat we namens hem hier heen gingen", vertelt Dorothee. De drie stenen voor Jacob, Anna en Barend Walvisch zijn door hen aangevraagd. Het is het minste dat ze voor hun vader kunnen doen. "Die was als jongen zo boos, dat hij die moffen wel een schop had willen geven", vertelt Peter Brokaar.

Nabestaande Jaap Walvisch is ze ontzettend dankbaar. Ook hij is bij toeval er achter gekomen dat er voor zijn voorouders struikelstenen in Haarlem worden gelegd. Voor de gelegenheid heeft hij de hele familiegeschiedenis doorgespit. Want veel wist hij er niet van. "Er werd bij ons niet over gesproken." Maar hij is nu maar wat blij dat de namen van Jacob, Anna en Barend genoemd worden en daardoor niet vergeten worden.

Jaap Walvisch kan zijn verhaal nu vertellen, omdat hij de oproep van Reini Elkerbout las. Deze vrijwilliger van Stichting Struikelstenen Haarlem laat, waar ze maar kan, die oproepen voor nabestaanden achter. "Ik weet dat het niet bij alle 733 stenen gaat lukken. Zelf was ik als kleinkind bij struikelstenen voor mijn familieleden, maar een nauwere band krijg je bijna echt niet meer", weet ze. 

Familie Gaarkeuken in Haarlems Achterhuis 

Dat blijkt uit het verhaal van Ruud Gaarkeuken. Hij is familie van Salomon, Grietje en hun zoon Machiel Gaarkeuken, die een steen op de stoep voor een Italiaans restaurant op de Grote Markt hebben gekregen. Daar woonden ze en daar bouwden ze als schuilplek een verborgen achterhuis. Op 25 augustus 1942 worden ze toch ontdekt, afgevoerd naar Westerbork en een paar dagen later vergast in Auschwitz. 

Ruud Gaarkeuken heeft twee uur gereisd vanaf zijn woonplek aan de Belgische grens om de onthulling door een ander familielid, Jisca Visser, bij te wonen. "Er zijn niet veel Gaarkeukens meer, dus het moet wel familie zijn. Maar het spoor loopt dood, dus ik weet niet precies hoe ik familie ben." Terwijl de chef de bruschetta's uit de oven haalt, mag Ruud even op de foto in de voormalige onderduikkamer. 

Mysterie van de verdwenen documenten 

Over Salomon en Grietje Gaarkeuken is niet veel bekend. Dat had anders kunnen zijn. Restauranteigenaar Donato Ditano vond krantenknipsels, foto's, dagboekjes en financiële documenten, toen hij bij een verbouwing het achterhuis bij toeval ontdekte. 

In een doos bracht hij ze naar een loket van de gemeente, dat toen in de Brinkmannpassage even verderop op de Grote Markt was gevestigd. Ondanks verwoede pogingen van politici en onderzoekers zijn deze documenten nooit boven water gekomen. Bij de onthulling van de struikelstenen van de familie Gaarkeuken borrelt het toch weer onder de familieleden en andere gasten. Misschien dat het lot ook nu een handje kan helpen. 

Kijk hier naar de reportage over het Haarlems Achterhuis in het Italiaanse restaurant, waar de Salomon en Grietje tevergeefs zich voor de Duitse bezetter probeerden te verstoppen.