De Franciscus Xaverius kerk in Enkhuizen al meer dan tien jaar leeg, hoe kan dat? 

'Spes Nostra’, staat er in mozaïek boven de grote houten deur van de kerk. Vertaald vanuit het Latijn als ‘Onze hoop’. Het neo-gotische gebouw komt uit 1903, en de enorme hoogte van de kerk illustreert de triomf van die periode. Het was de tijd van volle kerken en een drukbezochte mis.

Van die hoop is weinig meer over. De laatste mis werd tien jaar geleden gehouden, daarna vertrok de rooms-katholieke parochie van voorzitter Ton van Enthoven naar de oude bibliotheek. Het gebouw was bijna niet meer warm te krijgen en de vloer was verrot. Tijdens een drukbezochte mis, zoals met Kerst of Pasen, zou het grote gezelschap er wel eens doorheen kunnen zakken. Renoveren was geen optie. "Als je alles moest uitvoeren wat monumentenzorg wilde, dan werd het een bedrag met zes nullen", zegt van Enthoven.

En dus staat het kerkgebouw aan de Westerstraat al sinds 2013 leeg. Volgens Marius van der Knaap van het bisdom Haarlem-Amsterdam zal daar de komende tijd ook geen verandering in komen. Het bisdom is de verkoop opnieuw aan het beoordelen en met adviseurs in gesprek. "Want wat we tot nu toe hebben gedaan, heeft onvoldoende gewerkt."

Parkeernormen

Van der Knaap vindt dat de lange leegstand wordt veroorzaakt door de gemeente Enkhuizen. "Uit hun plannen rond gebiedsontwikkeling spreekt geen consensus." Ook de parkeerregels, die de hoge parkeerdruk in het pittoreske centrum moeten verlagen, schrikken volgens Van der Knaap geïnteresseerde kopers af.

In 2015 lag er nog een aanbod om zorgwoningen in het kerkgebouw te bouwen. Maar dat ging tot onvrede van een hoop Enkhuizenaren niet door. Volgens het Bisdom was het traject niet open en transparant verlopen en moesten zij daarom ingrijpen. Het Bisdom nam daarna, in overeenstemming met het lokale bestuur, de verkoop over.

Volgens Marijke Leek, beleidsadviseur monumenten en erfgoed bij de gemeente Enkhuizen, zijn er inderdaad verschillende partijen op het gemeentehuis langs geweest, maar zijn de initiatieven nooit concreet geworden. De kostbare investering in de verrotte vloer was voor een aantal geïnteresseerden reden om het af te blazen, net zoals het parkeerbeleid van de gemeente. "Als je zoveel woningen wilt bouwen, dan moet je ook zoveel parkeerplekken kunnen realiseren."

Omdat het kerkgebouw eigendom is van het Bisdom, kan de gemeente Enkhuizen niet veel meer dan 'faciliteren, kennis uitwisselen en andere partijen betrekken', zegt van der Leek.  

Waardig gebruik

Herbestemmen is voor de katholieken en protestanten een ander soort proces. Bij de protestantse kerk mag het lokale bestuur bepalen wat er met het gebouw gebeurt, bij de katholieke kerk gaat het Bisdom over de herbestemming.

Herman Wesselink, onderzoeker van de VU, verdiepte zich in de kerkgebouwen die tussen 1800 en 1970 in Nederland gebouwd zijn. Uit zijn ietwat gedateerde onderzoek, blijkt dat 20 procent van de gesloten rooms-katholieke kerken nog geen nieuwe bestemming heeft gekregen. Bij de protestanten is dat maar vijf procent.

Dat komt onder andere doordat de rooms-katholieke kerk vaak hogere eisen stelt aan de herbestemming van een gebouw, ook aan de Franciscus Xaverius kerk. Volgens Van der Knaap gaat het vooral om 'waardig gebruik', maar wat dit precies betekent kan hij niet zeggen. Wat sowieso niet mag zijn religieuze vieringen: "We willen niet dat mensen er aanstoot aan kunnen nemen", zegt hij.

Van Enthoven mist de Fransiscus Xaveriuskerk eigenlijk niet. Hij is blij met de nieuwe locatie voor zijn parochie- 'een modern gebouw, in honingraatmodel'. En het belangrijkste: "Als je hier de kachel aanzet is alles met twintig minuten warm. Op de Westerstraat kon je hem een dag van te voren aanzetten en vloog nog alle warmte door het dak."