Binnen de muren van de gevangenis in Zaanstad is een speciale afdeling voor gedetineerden met psychiatrische problematiek. Eerder vandaag werd bekend dat daar maatregelen zijn genomen, nadat een verpleegkundige werd belaagd door een veroordeelde verkrachter. Wat is het Penitentiair Psychiatrisch Centrum? NH Nieuws gaat op bezoek.
Na een uitgebreide briefing leidt Ab ons door de deur naar zijn afdeling De Berk. Een afdeling die anders voelt dan de rest van de grote gevangenis in Westzaan. "Weet je wat zo fijn is hier?" Hij stopt even met praten. Er klinkt niets. "De rust. De stilte."
De schatting is dat meer dan de helft van álle gevangenen in Nederland dealt met één of meer psychische aandoeningen. Daarnaast heeft zestig procent een licht verstandelijke beperking. Maar in het Penitentiair Psychiatrisch Centrum (PPC), waar we nu staan, zijn de mensen er erger aan toe.
"De gevangenen hier zijn psychotisch, schizofreen of heel verward. Ze zijn ziek", legt hij uit. Ab is al 38 jaar werkzaam in de gevangenis voor gedetineerden met zware psychische problemen. Eerst in de Bijlmer bajes in Amsterdam-Zuidoost en nu al vier jaar in Zaanstad.
Plek voor 124 patiënten
Nieuwsgierig staan twee patiënten te kijken naar hoe Ab ons rondleidt. We mogen zijn cel wel binnen hoor, zegt één. Een typische gevangeniscel met enkel een bed en een bureau. Het ruikt er naar rook, er staat een waterkoker, op de vloer liggen badslippers en aan de muur hangt een tekening met in roze letters een vrouwennaam. "Dat is mijn vriendin", zegt de man met een glimlach.
Sinds de opening van het PPC in 2016 is er plek voor 116 mannen en 8 vrouwen, die niet 'gedetineerden', maar 'patiënten' worden genoemd. Sommigen zitten in voorarrest, sommigen zijn al veroordeeld, maar allen hebben ze een doorverwijzing van een gevangenispsycholoog, een indicatie van een psychiater of een GGZ-instelling of komen op de afdeling in de gevangenis via de rechter-commisaris.
"Meer mensen dan je denkt zijn psychotisch, maar kunnen dit prima verbloemen. En zolang je denkt dat je God bent en naakt op een kruispunt het verkeer staat te regelen is het goed, dan komt de GGZ in beeld. Maar als je voelt dat je de duivel bent en je buurman wat wil aandoen, omdat hij dingen doet die van de duivel niet mogen, dan wordt het een ander verhaal."
'Terugvallen kan altijd'
Door die stoornissen kunnen ze een gevaar vormen voor zichzelf en voor anderen, ook binnen de gevangenismuren. Op de PPC krijgen ze medicatie en begeleiding van psychiaters, doktoren en speciaal opgeleid gevangenispersoneel.
Hun behandeling is gericht op het stabiliseren van de problematiek, en op het in kaart brengen en verminderen van de risico's waardoor ze na hun celstraf terugvallen in de criminaliteit.
"Hier komen de mensen er beter uit. Gezonder in ieder geval"
Aan de muren van 'De Berk' prijken knutselwerken. Die zijn kleurrijk en met blokletters; kinderlijk te noemen. Het heeft wat weg van een kleuterklaslokaal. Ook staat op A3-formaat het dagschema, van uur tot uur: eten, recreëren, douchen, eten.
"Er staan wel tijden bij, maar sommigen kunnen niet eens klokkijken. Toch geeft het ze structuur", vertelt Ab. Veruit de meeste patiënten zijn al eerder in aanraking gekomen met de geestelijke gezondheidszorg, politie of justitie of veroordeeld.
Delicten waarvoor ze op de PPC zitten variëren van geweld, oplichting, moord en zedendelinquenten. Vorige week kwam een patiënt van de afdeling in het nieuws: de veroordeelde verkrachter Huruy G. (23) heeft zich vorig jaar vergrepen aan een verpleegkundige. Wat doet het met het afdelingshoofd als een patiënt toch terugvalt in crimineel gedrag?
Tekst loopt door
"Dat kan altijd. Maar dat is bij ons gezonde mensen ook zo: als ik hoofdpijn heb, slik ik een paracetamolletje en als mijn hoofdpijn over is, stop ik met paracetamol. Als mensen in de war zijn en ze krijgen medicatie en het gaat beter en denken, dan heb ik de pillen niet nodig, dan gaat het weer mis. Al is het natuurlijk niet zo simpel als een paar pillen."
Aan het einde van de rondleiding komen we bij een uniek stukje in de gevangenis. Voorbij de tafeltennistafel is een schuifdeur naar buiten. Daar is frisse lucht. Er is een binnenplaats. Het afdelingshoofd is trots dat hij dit kan bieden aan zijn patiënten. "Binnen justitie zijn wij een plek waar de mensen béter uitkomen. Gezonder in ieder geval. We doen echt goed, mooi en interessant werk."
Ab is bezig om al zijn ervaringen binnen eerst de Bijlmerbajes en nu Zaanstad op te schrijven. "Ik heb een patiënt weleens een grap verteld en die vond hij écht heel erg leuk. Toen vroeg ik of hij een grap wilde vertellen, maar die wist hij niet. Dus ik zei: vertel mijn grap anders. Maar hij had géén idee meer wat ik had verteld."
Dit was deel drie van een serie van vier verhalen vanuit het Justitieel Complex Zaanstad. Bekijk hieronder de eerste twee verhalen. Volgende week deel vier.
Bronnen onderzoek: Te ziek voor reguliere detentie, te gewelddadig voor de GGZ.