Na zes jaar in de bak kan veroordeeld drugsdealer Michael (36) z'n vrijheid al bijna ruiken. In december staat hij buiten, als het góéd is met een papiertje metselaar op zak.
Dat is in ieder geval de bedoeling van het scholingsprogramma In-Made in Justitieel Complex Zaanstad. Dit zijn een aantal mbo-opleidingen waar gemotiveerde gedetineerden zich voor kunnen inschrijven als onderdeel van hun re-integratie.
Door corona lag alles lang stil, maar sinds zes weken staat bijvoorbeeld Michael uit 't Gooi muurtjes te bouwen. Hij werd zo'n acht jaar geleden in Duitsland gearresteerd voor het versturen van pakketten soft- en harddrugs via het darkweb. Dat nooit meer, zegt hij. "Ik ben blij dat ik dit nu kan doen. Ik was loodgieter, maar wil hier eigenlijk wel mee verder."
De metselaarsopleiding is deeltijd en duurt ongeveer drie maanden. Per dagdeel is er plek voor maximaal vier gedetineerden: in totaal acht mannen kunnen dus de studie doen. Zo ook Guido.
'Naar huis met een enkelband'
"Ik moet nog tot september en dan kan ik met een enkelband naar huis toe", vertelt hij. Voor zijn celstraf had hij een schildersonderneming. "Ik zou totaalonderhoud willen doen en metselen erbij willen doen, dus ik krijg hier een goeie kans om wat nieuws te leren."
Als hij buiten staat, is hij van plan om - dat is een verplichting met een enkelband - eerst in loondienst te gaan bij een schildersbedrijf. "Dit heb ik al gevonden. En na dat traject wil ik me inschrijven bij de Kamer van Koophandel, zodat ik ook metselklussen kan aanpakken."
De mannen krijgen les van arbeidsbegeleider Jan (48) die jarenlang werkzaam was als metselaar in de Zaanstreek. Hij zag de vacature voor de gevangenis. "Ik dacht: waarom niet. Ik vond het geweldig in de bouw, maar tot m'n 67ste..."
En dus liet de Zaankanter zich omscholen tot arbeidsbegeleider en brengt hij ineens zijn dagen door met veroordeelde criminelen. "Ik werkte altijd al veel met jonge jongens, dus heel veel is er niet veranderd hoor. En mensen zijn mensen: ik vind het echt hartstikke leuk."
Hij legt uit dat er in plaats van cement kalk in de specie zit - wat tussen de stenen ligt. "Dit wordt dus niet keihard en zo kunnen we de muurtjes blijven recyclen."
Als je de lange betonnen gang van de gevangenis doorloopt zit een paar ruimtes verderop voormalig militair Greg achter een koffiebrandmachine. De voor zwaar geweld veroordeelde is op de helft van zijn tijd. "Nog achttien maanden, als het goed is." Hij praat honderduit.
'Bakkie zetten in Amsterdam-Noord'
"De bonen komen uit Brazilië, Guatemala, Indonesië, Timor. We zorgen ervoor dat de boon kwalitatief gebrand is, zodat jullie thuis een lekker bakkie kunnen zetten." Wil hij dit werk buiten voortzetten?
"Ik hoop het. Maar ik hoef niet meer te werken, ben gepensioneerd. Maar ik ga straks bij Veteranenzorg in Amsterdam-Noord werken en daar zal ik vast een bakje koffie zetten en in de bediening werken."
'Productiewerk als beugels maken is denk ik niet genoeg voor de re-integratie, daadwerkelijk iets leren wel'
Naast het werk an sich leren de gedetineerden zogeheten werknemersvaardigheden zoals op tijd komen, gemotiveerd zijn en bijvoorbeeld omgaan met teleurstellingen. "Maar ook bijvoorbeeld dat je blij moet zijn als je als onderneming straks belasting moet betalen. Dan heb je het namelijk goed gedaan", aldus een arbeidsbegeleider in de branderij.
Greg kan niet wachten om tijd door te brengen met zijn kinderen, na het overlijden van zijn eigen moeder. "Ik wil dat rouwproces meemaken met hun. En dáárna ga ik mezelf laten verwennen. Ik sluit me op in een huisje op de Veluwe en dan gaat het gebeuren: m'n verwentraject."
Plaatsvervangend Hoofd Arbeid van de Zaanbajes Nico Hoogeboom is blij dat, na de intense coronaperiode met veel beperkingen, de opleidingen nu weer gaan lopen. "Dat betekent dat er jaarlijks zo'n tweehonderd gedetineerden weer worden opgeleid."
Hij vertelt dat ze juist willen anticiperen op de arbeidsmarkt buiten de gevangenis. "We zijn nu bijvoorbeeld ook bezig met een koksopleiding, omdat daar buiten veel behoefte aan is."
Beter buiten
Naast de studie tot metselaar zijn er op dit moment binnen Justitieel Complex Zaanstad opleidingen tot barbier, matroos en een heftrucktraining. Daarnaast kunnen gedetineerden productiewerk doen, werken in de koffiebranderij, als fietsenmaker, wasserij, winkel en in een koekmakerij.
Toekomstig metselaar Guido hoop dat er meer bouwgerichte opleidingen bijkomen. "Productiewerk als beugels maken is denk ik niet genoeg voor de re-integratie, daadwerkelijk iets leren wel. Je komt er beter uit. Ik heb zeker de intentie om er buiten voor te gaan."
De namen van de gedetineerden zijn gefingeerd. Volgende week verschijnt deel drie van een serie van vier verhalen vanuit Justitieel Complex Zaanstad. Lees hieronder deel één.