Dit weekend start de Boekenweek, een goede aanleiding om weer eens een bezoek te brengen aan de – met uitsterven bedreigde – plaatselijke bibliotheek. Tegenwoordig is de bieb namelijk niet meer een klassieke uitleenbalie voor boeken, maar een ontmoetingsplaats en een instituut met een maatschappelijke opdracht. "Wij zijn de huiskamer van de stad."
De afgelopen jaren heeft de bieb kansen gezien én gepakt. Door de gedigitaliseerde samenleving moet ook de bibliotheek met zijn tijd mee en gebeurt er steeds meer online, zoals het lenen en lezen van boeken. De moderne bieb neemt daarmee een nieuwe rol in de samenleving.
De opdracht om te moderniseren is wettelijk vastgelegd in 2014. Bibliotheken moeten 'bijdragen aan de persoonlijke ontwikkeling en verbetering van de maatschappelijke kansen van de mensen', legt Klaas Gravesteijn uit. Hij is directeur van de Vereniging van Openbare Bibliotheken.
Daarmee hebben bibliotheken ook nieuwe uitdagingen gekregen. De twee grootste: het bevorderen van leesvaardigheid en digitalisering. Door de hele provincie geven bibliotheken cursussen aan eenieder die dat wil of nodig heeft.
De beste van de wereld
Anita Ruder is directrice van KopGroep Bibliotheken uit de Noordkop. De wereld van bibliotheken is volgens haar veel spannender geworden dan het stoffige karakter van vroeger: 'het instituut van boeken'.
Haar bibliotheek in Den Helder, School 7, werd in 2018 verkozen tot beste bieb van de wereld. De vestiging werd geprezen om de vele maatschappelijke activiteiten die er worden georganiseerd – iets wat volgens Ruder door elke openbare bibliotheek gedaan wordt. In haar visie is het de rol van bibliotheken om ruimte te bieden aan werkelijk iedereen, en hen te helpen in hun persoonlijke ontwikkeling.
In bibliotheken kun je zitten zonder voorwaarden, en dat kan nergens anders, meent Ruder. "Je kunt er de hele dag de krant lezen zonder de verplichting iets te consumeren. Ik heb twee vaste gasten. Ze lezen beiden een andere krant, wisselen die na het gelezen te hebben uit en gaan erna in gesprek, iedere week."
Mensen maken graag gebruik van die onvoorwaardelijke toegankelijkheid, merkt ze op. Want hoewel ledenaantallen teruglopen, groeit het bezoekersaantal van de bibliotheek in Den Helder, en dat is veel belangrijker, vindt Ruder. Die groei is door de hele provincie te zien: sinds 2017 stijgt het aantal bibliotheekbezoeken - alleen door corona daalde het aantal weer.
Essentiële dienstverlening
Juist tijdens corona in de lockdowntijd is het belang van bibliotheken als openbare ruimte ingezien. "We werden toen door de overheid uitgeroepen tot essentiële dienstverlening", legt Ruder uit. Gravesteijn voegt toe: "Kijk maar naar alleen al het aantal studenten dat in coronatijd de bieb opzocht als toevluchtsoord om te studeren."
"Twee vaste gasten lezen beiden een andere krant, wisselen die uit en gaan erna over in gesprek"
Bovendien staan de biebs midden in de maatschappij. Zo werken bijvoorbeeld scholen er nauw mee samen, worden er taalcursussen gegeven en kun je er terecht voor hulp bij belastingaangifte. Vorig jaar hebben bibliotheken ook veel geholpen met het aanvragen van de coronapas. "Heel veel mensen hebben onze hulp nodig voor digitale zaken, dat zijn echt niet alleen de senioren", verzekert Ruder. "Ik heb meegemaakt dat iemand de coronapas wilde aanvragen en met een Nokia kwam aanlopen."
Leven van subsidies
Maar er is veel bezuinigd op bibliotheken, onder meer tijdens de pandemie. "Als het niet goed gaat met de wereld zijn musea, bioscopen en ook bibliotheken het eerste waarop wordt bezuinigd", zegt Gravesteijn.
Bibliotheken leven grotendeels van subsidies: 75 tot 90 procent van de inkomsten zijn subsidies vanuit de gemeente. Het verschilt per gemeente hoeveel geld een bieb krijgt. "Daar ligt meteen de kwetsbaarheid", benadrukt Gravesteijn. "In de wet staat vast wat de functie van een bibliotheek moet zijn, maar er staat niet dat er een bieb moet zijn."
"Als het niet goed gaat zijn bibliotheken het eerste waarop wordt bezuinigd"
Als een gemeente financieel krap zit, zal het niet snel geld uitgeven aan een bibliotheek. "Dan zal het worden besteed aan bijvoorbeeld jeugdzorg. Daarin moeten verplichtingen worden nageleefd."
Zo is er in de gemeente Waterland geen openbare bibliotheek, die wordt privaat beheerd. Gravesteijn noemt het 'een zaal met boeken'. Maar zoiets kan veranderen. "In Wognum was er ook geen bieb en dus is die met staatssteun alsnog gerealiseerd."
Twee op de drie bibliotheken krijgt volgens Gravesteijn te weinig subsidie om te kunnen voldoen aan de in de wet opgestelde taken. Maar ondanks deze financiële tegenvaller doen de biebs het in zijn ogen naar de mogelijkheden die ze hebben het goed. "De bibliotheken bieden op veel manieren hulp aan de gemeenschap, iedereen kan er terecht."
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app via de App Store of de Google Play Store.