Ga naar Content

Wetenschapper Matthijs Pontier: "Heb meer vertrouwen in de samenleving"

Tracing apps, noodverordeningen, meer politie op straat om de regels te handhaven. De aanpak van de coronacrisis heeft grote impact op het dagelijkse leven en onze bewegingsvrijheid. Het maakt de regering trots dat we ons massaal aan de voorschriften houden, maar zoals in elke crisis klinkt er ook een ander geluid.

Hoe groot is het spanningsveld tussen de aanpak van de crisis en onze vrijheid? Hoe vanzelfsprekend is het dat we onze vrijheden terugkrijgen als deze noodsituatie voorbij is? We gingen op zoek naar dat andere geluid in onze provincie, naar mensen die ieder op hun eigen manier opkomen voor de vrijheid.

Foto: NH Nieuws

Matthijs Pontier (35) is AI-wetenschapper (VU) en activist. Al jaren is hij actief voor de Piratenpartij en was eerder lijsttrekker bij de Europese verkiezingen. Persoonlijke vrijheid en het recht op zelfbeschikking, zowel in de fysieke als de digitale wereld, zijn zijn belangrijkste drijfveren. "De keuzes die we nu maken, bepalen in wat voor wereld wij straks wakker worden."

Pontier pleit voor meer vertrouwen in de samenleving. Het is de taak van de overheid om te informeren en te faciliteren, niet om ons te controleren. Hij ziet een spanningsveld tussen de bestrijding van het coronavirus en onze democratische rechten en vrijheden.

Blikvernauwing

De wetenschapper vreest dat de bestrijding van het virus onze democratie onder druk zet.“Bijna alle adviezen zijn gebaseerd op het beleid van het Outbreak Management Team (OMT). Die data en modellen zijn niet openbaar gemaakt. De afwegingen die binnen het OMT worden gemaakt ook niet – alleen die adviezen zelf. Het is dus niet duidelijk hoe men tot die adviezen komt. Toch lijkt het kabinet daar blind op te varen. We worden eigenlijk geregeerd door een heel klein clubje en dan heb je het risico dat er een blikvernauwing ontstaat."

Tekst loopt door na de video

Matthijs Pontier - NH Nieuws

Het kabinet zet verschillende maatregelen in om de crisis te controleren, maatregelen die tot voor kort nog ondenkbaar leken. Uit angst voor corona accepteert de bevolking zonder protest dat de overheid bevoegdheden opeist, die we normaliter met man en macht zouden beschermen. "Als we nu een heleboel grondrechten gaan inleveren, wordt je in een veel minder vrije wereld wakker dan voor de coronacrisis. Dat zag je ook na 9/11 gebeuren. Er werden veel surveillance-maatregelen ingevoerd, die daarna nooit meer zijn teruggedraaid. In een situatie als deze is er altijd een risico dat dit gebeurt. Daar wil ik mensen voor waarschuwen."

Contact-tracing apps

Het kabinet wil nu gebruik gaan maken contact-tracing apps om te controleren of iemand in de buurt van een besmet persoon is geweest en om op basis van symptomen in te schatten of iemand besmet is geraakt. In verschillende landen wordt al gebruik gemaakt van dergelijke apps. Vaak ontwikkeld door bedrijven die die ooit zaken deden met de geheime diensten. In China en Israël is sprake van totalitaire surveillance. Burgers worden bij elke stap die ze zetten in de gaten gehouden.

“Ik vind het een beangstigend idee dat de overheid mij continu in de gaten kan houden. Mijn vrees is dat dit ook na de crisis zo blijft. Daar lijkt het nu ook wel wel naartoe te gaan. Dat soort gegevens worden ook gebruikt om ons gedrag te manipuleren. Apple en Google willen dit zelfs in hun operating-system gaan bouwen."

De app creëert een logboek van gebruikers die bij besmette personen in de buurt zijn geweest. Vervolgens kunnen gebruikers het logboek delen met de autoriteiten.

En juist daar wringt het schoentje, want op het zorgpersoneel na, wordt er bijna niemand getest op het virus. Het gebruik van Bluetooth maakt de app ook heel onbetrouwbaar, stelt Pontier. “Het zit er altijd een paar meter naast, zelfs onder ideale omstandigheden. Wat we beter kunnen doen is het traceren via de mens zelf. Er kan bijvoorbeeld zelf een dagboekje worden bijgehouden of je wordt geïnterviewd door een getraind persoon die dat vervolgens in kaart kan brengen. Dat werkt veel beter."

"Ik heb er ook weinig vertrouwen in dat het nu wel goed zal gaan met Hugo de Jonge en zijn team"

MATTHIJS PONTIER

"Ik heb wel wat technische kennis en dat was met name belangrijk bij het beoordelen van die apps. Dat ik dat redelijk goed kan inschatten. Ik ben bezig met de ethiek van technologie in het algemeen Met mijn technische kennis weet ik welke voorwaarden er altijd aan technologie moeten worden gesteld. De apps die tot nu toe zijn getest, voldeden in ieder geval niet aan die voorwaarden. Daarbij heeft de overheid heeft niet zo'n goede ‘trackrecord’ betreft technologische oplossingen. Dus ik heb er ook weinig vertrouwen in dat het nu wel goed zal gaan met Hugo de Jonge en zijn team."

Massaal testen

Om corona te controleren lijkt het vooral belangrijk massaal te testen, zodat het aantal besmettingen goed in kaart kan worden gebracht. Door besmette personen tijdelijk te isoleren, zijn kwetsbare mensen beter beschermd, zoals bijvoorbeeld in Duitsland. Daar ligt het sterftecijfer aanzienlijk lager dan in andere landen, waaronder Nederland.

Pontier vindt dat een democratische samenleving uit moet gaan van vrije keuzes die mensen zelf maken "Door goede informatieverstrekking, maar geef burgers ook het recht om niet te werken als je geen veilige werkplek hebt en het recht om hun kinderen thuis te houden als ze een kwetsbaar persoon in het gezin hebben, en het onveilig is om hun kind naar school te sturen."

Lees hier onze andere verhalen over strijden voor vrijheid in crisistijd

Vooral met de mondkapjes gaat het wat Pontier betreft helemaal verkeerd. “Je moet mensen in staat stellen om zichzelf en anderen te beschermen. Het aanbod is groot en we zijn er ook al lang mee bezig, maar het is geen man op de maan project. Er wordt zelfs afgeraden om mondkapjes te dragen, terwijl het advies van hetzelfde RIVM – ons RIVM – in België en Duitsland is om wel mondkapjes te dragen. Uit alle studies blijkt dat zelfgemaakte mondkapjes niet alles tegenhoudt, maar het is zeker beter dan niets. Als 60 procent van de bevolking dat draagt, dan dooft dat virus al veel sneller uit.”

Verkeerd uitgangspunt

Het is lastig uit te zoeken waarom deze adviezen zo verschillen, omdat de overwegingen van het OMT niet openbaar zijn. “Ze zeggen eigenlijk dat wij te dom zijn om het te begrijpen. Daar komt het in feite op neer en dat is raar. Dan heb je eigenlijk een gebrek aan vertrouwen in dat wij zelf verstandige keuzes zouden kunnen maken. Terwijl dat volgens mij juist het uitgangspunt zou moeten zijn. Je ziet ook dat we dat doen. Nadat het advies kwam om geen handen te schudden, heeft 99 procent zich daaraan gehouden. Mensen willen echt wel voor zichzelf zorgen, maar dan moet je als overheid wel het vertrouwen geven, en dan krijg je dat vertrouwen ook weer terug. Dan gaan mensen ze zich aan die maatregelen houden.”

"Uiteindelijk waait die coronacrisis weer over, maar het is nu heel belangrijk om alert te blijven"

matthijs pontier

Hij is het absoluut niet eens met deskundigen die zeggen dat de samenleving in chaos ontaardt als er geen maatregelen worden opgelegd. “Een hele grote groep jongeren, die eigenlijk geen risico loopt, sluit zichzelf op uit solidariteit en houdt zich over het algemeen heel goed aan de regels. Ik pleit ervoor om mensen meer verantwoordelijkheid te geven vanuit hun eigen rol. Geef wat meer openheid over hoe die keuzes tot stand komen, zodat we voorkomen dat we in een tunnelvisie raken. Door mensen meer inzicht te geven in die beslissingen die worden gemaakt, schep je ook meer vertrouwen en zullen mensen zich sneller aan die genomen maatregelen houden.”

Strijdlust

Ondanks zijn strijdlust, is het lastig om aandacht voor dit onderwerp te vragen en er concrete acties aan te koppelen. “Ons demonstratierecht wordt momenteel ook nogal uitgekleed. We zijn in ieder geval online heel erg actief. Op Twitter ben ik er bijvoorbeeld heel erg mee bezig en stel ik soms ook open vragen want ja, ik heb ook niet alle antwoorden. We weten niet wat de beste oplossing is omdat er dus geen toegang is tot die informatie. Ik denk dat het goed is om daarover in discussie te gaan met elkaar en ook kritische vragen te stellen. Zodat de overheid en het OMT net in die eerdergenoemde tunnelvisie raken en verkeerde keuzes maken. Uiteindelijk waait die coronacrisis weer over, maar het is nu heel belangrijk om alert te blijven."

Meer van dit