Door toegenomen maatschappelijke spanning is de kans op verstoringen tijdens de nationale Dodenherdenking op de Dam dit jaar ‘aannemelijk'. Reden voor de gemeente Amsterdam extra maatregelen te treffen. Hoe zit dat in de rest van de provincie, kunnen de oorlogsslachtoffers dit jaar in stilte worden herdacht?
Door de oorlog in Gaza en Oekraïne lopen in Nederland de spanningen maatschappelijk op. Ziet ook de Amsterdamse driehoek. Het besloot daarom vorige week de veiligheidsmaatregelen tijdens de Dodenherdenking op de Dam aan te scherpen. Op deze manier hoopt de gemeente dat de herdenking in alle rust, zonder verstoringen, zal plaatsvinden.
Zo zijn er dit jaar minder bezoekers welkom, worden zij gefouilleerd en zijn vlaggen, borden of geluidsversterkende apparaten verboden. Het roept de vraag op hoe dit in de rest van de provincie zit: worden er bij andere 4 mei-herdenkingen in de provincie extra maatregelen getroffen?
Krachtig en kwetsbaar
Extra maatregelen in Haarlem komen er vooralsnog niet, laat voorzitter van het 4 mei comité Haarlem, Koen Sturm, weten. Hij spreekt tegen dat de herdenking onder druk staat. Wel ziet hij de spanning dit jaar oplopen. “Maar dat is niet anders dan bijvoorbeeld tijdens corona. Je zag toen ook dat het begrip vrijheid bij verschillende groepen in de samenleving een andere associatie oproept.”
Dat ziet ook David Duindam. Als onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam verdiept hij zich in de herinneringscultuur in Nederland. Volgens hem zijn de twee minuten stilte zijn per definitie een kwetsbare vorm: "En juist dat maakt hem zo krachtig."
De minuten van stilte gaan tegenwoordig om veel meer dan ‘alleen’ de Tweede Wereldoorlog. Duindam: “Het gaat ook over hoe Nederland omgaat met haar verleden, en daar meer kritisch over nadenkt. Ook de pijnlijke onderdelen van dat verleden.”
"Een herdenking op 4 mei mag niet worden overschaduwd door een dialoog over wat er elders in de wereld gebeurt"
Het debat over de omgang met het verleden wordt volgens de onderzoeker het hele jaar door gevoerd: “Door de premier, Johan Derksen en activisten.” Dat de oorlog in Gaza nu ook onderdeel lijkt te worden van de 4 mei-herdenking past volgens de onderzoeker in dat plaatje.
Lokale herdenkingen
Uit een rondgang langs verschillende gemeenten blijkt dat Haarlem geen uitzondering is. Zo laten de gemeente Zaandam, Alkmaar en Hilversum weten vooralsnog geen extra maatregelen te treffen. Wel houden ze allemaal de eventuele signalen uit de omgeving goed in de gaten. Mocht hieruit blijken dat er extra maatregelen nodig zijn, zullen deze in samenspraak met de politie worden genomen.
Het verbaast onderzoeker Duindam niet dat voorlopig alleen de maatregelen rond de Dam zijn aangescherpt: "Men denkt waarschijnlijk 'als er iets gebeurt, dan is dat daar'."
Dat is anders bij meer lokale herdenkingen in de provincie. Die zijn namelijk veel meer ingebed in lokale geschiedenissen en daarom meer a-politiek. Duindam: "Ik denk dat het gevoel van onveiligheid voor de lokale gemeenschappen en herdenkingen minder onder druk staat, dan de landelijke variant." Wel spreekt de onderzoeker van een uitzondering bij Joodse gemeenschappen. Dat is volgens hem een 'echt ander verhaal'.
Dat klopt, zegt Hans Weijel als vicevoorzitter van het Joods Centraal Overleg. "Er is een uitbraak van antisemitisme in Nederland en dat betekent dat ik geluiden hoor van Joden die de 4 mei herdenking even overslaan dit jaar. De meesten niet zo zeer uit angst, maar meer omdat ze in rust willen herdenken."
Maar, benadrukt Weijel: "We praten over een Nationale Dodenherdenking. Daar herdenken we álle Nederlanders die zijn omgekomen in de oorlog en dus niet alleen de Joodse slachtoffers."
Vaker discussie
De angst voor verstoring is niet nieuw, aldus Duindam. Als voorbeeld geeft hij de actiegroep De Grouwe Eeuw die in 2018 opriep tot een verstoring van de twee minuten stilte. Maar ook de Damschreeuwer in 2010 zorgde de jaren erna voor extra veiligheidsmaatregelen.
Toch blijft het draagvlak voor de herdenking op 4 mei onverminderd hoog, zo bleek gisteren uit het Vrijheidsonderzoek uitgevoerd door Comité 4 en 5 mei. Ruim 80 procent geeft aan die (heel) belangrijk te vinden.
Discussies zullen volgens Duindam altijd onderdeel van de herdenking blijven. Dat beaamt ook Sturm. Wel hoopt hij dat de huidige maatschappelijke discussies met respect worden gevoerd: "Een herdenking op 4 mei mag niet worden overschaduwd door een dialoog over wat er elders in de wereld gebeurt."