Het leek te gaan om iets heel fundamenteels: een 83-jarige vrouw mocht van haar bewindvoerder geen sigaretten kopen en haar zoon was het daarmee oneens. Maar na een bezoek aan het verzorgingstehuis van Hilda en het kort geding dat de man aanspande, blijkt deze zaak om andere redenen opmerkelijk: "Media smullen hiervan", aldus een medisch ethicus.
"Ik ben verrast door de grote hoeveelheid mensen en pers", opent de rechter de zitting deze middag in het kleine zaaltje in Alkmaar. "In wezen is dit namelijk een familiezaak met een wilsonbekwame vrouw en die worden normaal achter gesloten deuren behandeld."
Linksvoor, blauw pak aan, zit de bewindvoerder Jasper Poll van Finaid B.V, de papieren voor zich op tafel. Aan de andere kant de man die hem voor deze rechter daagt: Jurjen Sietsema, de zoon van de 83-jarige Hilda.
Het draait allemaal om haar sigaretten en toch is ze er niet. Hemelsbreed zes kilometer verderop zit Hilda in Bergen, op een gesloten afdeling in een verzorgingstehuis. Ze heeft überhaupt geen besef dat dit 'conflict' er is, want lijdt aan Alzheimer. Een paar uur voor de zitting waren we bij haar langs.
'Anti-rook-woke'
"Hééé BN'er", roept een zorgmedewerker naar Sietsema. Ze zit aan tafel in de ontmoetingsruimte van Oudtburgh en hij komt net de deur door. Hij draagt een zwart hoedje en kleurrijke schoenen.
Met 'bekende Nederlander' doelt ze op het paginagrote interview in de De Telegraaf deze morgen. Foto's erbij van Sietsema en zijn rokende moeder. De kop: Hilda (83) moet van instelling na 70 jaar stoppen met roken: "Doorgeslagen anti-rook-woke".
Zijn hoogbejaarde moeder woont hier in Bergen in een soort gevangenis, is Sietsema van mening. 'Een wachthuis voor de dood', waar ze 'nota bene 900 euro per maand voor betaalt'. En sinds september krijgt ze van haar bewindvoerder en mentor ook nog eens geen sigaretten meer.
"Kom mam, jas aan, we komen vanavond op televisie"
"Ze heeft jou toch ook weleens om peuken gevraagd", vraagt hij een andere verpleegkundige aan tafel. Die knikt instemmend. "Ik werk hier nu anderhalve maand en ze is drie keer naar me toegekomen voor een sigaretje."
De 83-jarige Hilda rookt volgens haar zoon al een jaar of zeventig. "Haar hele leven. Ik rook zelf niet meer, maar ik koop ze nu voor haar. Alleen ik vind het duur. Zij heeft er geld voor én wordt er blij van."
Maar zijn moeder is ook dementerende. Haar Alzheimer is in een ver gevorderd stadium. Begin dit jaar is ze daarom middels een rechtelijke machtiging geplaatst op de gesloten afdeling, met muren met pastelkleuren, waar het deze ochtend voor pakjesavond lekker warm is.
De vrouw in kwestie staat aan haar rollator in de woonkamer. Met de andere ouderen wacht Hilda op Sinterklaas. Als ze Sietsema ziet, verschijnt er een grote lach op haar gezicht. De lach die ze ook toont als ze een sigaret mag roken, zo beweert haar zoon.
Hij buigt zich naar moeder. "He lieffie, krijg ik een kus van je?" Heel kort mogen we haar kamer zien, maar dan trilt zijn telefoon. Hij heeft journalisten afgelopen week zelf benaderd en nu staat de cameraploeg van Hart van Nederland aan het hek van het tehuis. Geen tijd voor de goedheiligman. "Kom mam. Jas aan. We komen vanavond op televisie."
Met een gestreste communicatiemedewerker van Oudtburgh achter ze aan schuifelen moeder en zoon naar de verslaggever van het televisieprogramma, die nét buiten het terrein staat, 'op de openbare weg'. De zoon is niet gemachtigd om zijn moeder zomaar mee te nemen.
En dus beklaagt hij zich in de microfoon die óver het hek wordt gehouden opnieuw. "Roken is een mensenrecht. Gun mijn moeder gewoon een sigaretje." Hij biedt haar een sigaret aan en steekt die aan. Hilda zet weer een glimlach op.
"We willen haar kwaliteit van leven juist waarborgen. Door roken werd ze zieker"
Wat het verhaal tot nu toe niet vertelt, is dat Sietsema pas sinds het begin van dit jaar weer bij zijn moeder komt. Jarenlang zagen of spraken ze elkaar niet. De vrouw had sowieso geen sociaal vangnet. En omdat Hilda ook nog schulden had, kreeg ze veertien jaar geleden een bewindvoerder.
Inmiddels is die man, Jasper Poll, ook haar mentor. Hij gaat dus over haar financiële zaken, maar ook over de zorg. Vlak voor de zitting in Alkmaar zegt hij tegen NH ontsteld te zijn dat er 'cameraploegen bij de instelling staan', deze zaak 'in de media is opgeblazen' en dat er onwaarheden staan in artikelen.
In het kleine zaaltje licht hij vervolgens toe waarom hij Hilda sinds afgelopen september geen sigaretten meer geeft. "Juist om haar kwaliteit van leven te waarborgen. Door roken werd ze zieker en kreeg ze veel klachten. Dat is aangegeven door de hoofdverpleegkundige en arts."
Ze zou door het roken problemen hebben met ontlasting en eetlust. Ook moest de nachtzorg haar 's nachts extra omdraaien. "Ze vond het helemaal niet leuk om wakker gemaakt te worden", aldus Poll.
Sinds ze grotendeels gestopt is met roken gaat het beter met haar, zo zegt de bewindvoerder. "Haar huidconditie is goed, ze heeft geen pijn bij het liggen, eten gaat goed. Ze hoest minder en heeft meer kracht."
Hoewel de verzorging van Hilda het 'jammer' vindt dat haar zoon haar nu bij zijn vele bezoekjes sigaretten geeft, is het niet zijn intentie om iets te verbieden. "Wel liggen er afspraken om, als ze neigt om er om een te vragen, haar 'af te leiden'. En wat ik hoor, is dat ze er zelf eigenlijk niet eens meer om vraagt en vergeet dat ze rookt."
'Lastig zeggen wat dementerenden willen'
De rechter hoort het allemaal aan en wil eigenlijk geen uitspraak doen, maar dat de partijen zonder hem met elkaar om tafel gaan. Sietsema en Poll stemmen daarmee in en verlaten voor een half uur de rechtszaal.
Een goede suggestie van de rechter, vindt medisch ethicus Alistair Niemeijer, die de zaak voor NH heeft bestudeerd. Het gaat hier namelijk niet zozeer om een juridisch conflict, maar gaat meer over de verstoorde relatie tussen zoon en de zorginstelling en bewindvoerder.
"Ik zie vaker dat mensen die ontevreden zijn over de zorg gelijk een soort pennenstrijd aangaan en ook druk uitoefenen"
"Het is over mensen met dementie heel lastig te zeggen wat ze echt zelf willen. Dus ik vind het vooral tragisch dat die zoon die moeder zo lang niet heeft gezien en zij inmiddels dusdanig veranderd is, ze zorgbehoevend is en iemand anders nu beslissingen neemt over haar en hij daar wantrouwend over is."
Hij maakt in zijn werk soms tragische conflicten tussen families en zorginstellingen mee. En om dat te voorkomen denkt hij dat mensen met elkaar in gesprek moeten blijven. "Luisteren naar elkaar vinden we in deze maatschappij steeds moeilijker. En het liefst zoeken we bevestiging in onze eigen bubbel."
Het is volgens hem daarom typisch iets van deze tijd dat Sietsema de media heeft benaderd hierover. "Ik vind dat wel curieus. En ik zie vaker dat mensen die ontevreden zijn over de zorg gelijk een soort pennenstrijd aangaan. En daarmee ook druk uitoefenen, want een zorgorganisatie is als de dood voor slechte publiciteit."
Hij ziet dat media er op hun beurt van smullen en er niet per se verantwoordelijk mee omgaan. "Er wordt opgeruid. Er is hier géén sprake van 'anti-rook-woke', 'betutteling' of 'we mogen niets meer'. Het ligt veel genuanceerder. Deze zaak laat juist zien dat hier álles gezegd en gedaan mag worden en deze zoon ook juridische middelen heeft om in te zetten."
Na een half uurtje komen zoon Sietsema en bewindvoerder Poll de zaal weer in. "Om het makkelijk te houden en niet te veel op te blazen: we treffen een regeling", aldus bewindvoerder. "Wij gaan ervoor zorgen dat er weer sigaretten beschikbaar zijn op de zorglocatie, maar bieden dit niet actief aan."
Niet naar talkshow
Ook mag zoon Sietsema bonnetjes van eventuele gekochte sigaretten declareren bij de bewindvoerder. "Wel houden we het goed in de gaten. Soms gaan er weleens vier tegelijk naar binnen. Daarnaast gaan we bewaken en beoordelen of haar gezondheid erop achteruitgaat."
De rechter knikt tevreden. Wel geeft hij zoon Sietsema nog een advies mee over het benaderen van journalisten: "Uw moeder is wilsonbekwaam. Wees daar voorzichtig mee."
Over een paar weken wordt de regeling geëvalueerd in een overleg met de arts, verpleegkundigen, bewindvoerder en zoon Sietsema. Na afloop staat hij met een lach de pers te woord. Ondertussen had hij een bericht van een redacteur van talkshow Op1. "Daar ga ik niet meer heen, uit respect voor de mentor."