Zoektocht naar het 'Nederlandse pandabeertje': "Het is een beetje een sulletje"

In de verte doemen flatgebouwen op aan de rand van Amsterdam-Noord en niet ver van ons sjezen auto's over de N247, maar samen met stadsecoloog Fred Haaijen staan we toch echt tot aan onze enkels middenin de drassige bodem van een bijzonder natuurgebied.

We kijken uit over het grasland van De Hoorn in Zunderdorp. Waar de gemiddelde voorbijganger een weiland ziet met lage struiken en zompig gras, wijst Haaijen op de rijkdom van het gebied, zoals het sponzige groen dat hier en daar opbolt uit het gras. Het blijkt veenmos te zijn en dat is, gezien de oprukkende landbouw, met recht zeldzaam te noemen.

Turbogras

Het rijke veenmos gedijt namelijk in drassige grond, wat verdwijnt door ontwatering door boeren. Ontwatering is niet de enige bedreiging voor inheemse Zunderdorpse flora en fauna. "Veel van dit gebied is ingezaaid met Engels raaigras", legt Haaijen uit.

Dit zogenaamde 'turbogras' zorgt er volgens hem voor dat koeien goed melk geven. Maar wat goed voor de koeien is, is dat niet voor deze natuur. "Voorheen had je hier allemaal hooilanden, dat was heel voedselarm en daardoor rijk aan kruiden. Hier zaten weer talloze insecten op, voedsel dus, er was veel te halen voor de natuur."

Tekst gaat door onder de foto.

Maar we staan hier niet vroeg in de morgen in de blubber voor een pluk mos. Samen met Haaijen zijn we op zoek naar één van the big five. Niet de bekende Afrikaanse krachtpatsers – de buffel, leeuw, luipaard, neushoorn en olifant – maar een iets kleiner binkie: de noordse woelmuis.

Big Five

Deze muis maakt deel uit van de polderversie van the big five die verder bestaat uit de vos, de ringslang, de ijsvogel en de bosuil. Haaijen moet toegeven: welke dieren tot de Noord-Hollandse grote vijf worden gerekend, kan verschillen – de uil kan bijvoorbeeld plaatsmaken voor een kiekendief als de ecoloog big five-rondleidingen geeft en deze jager toevallig langsvliegt. Maar de noordse woelmuis? Die heeft wat hem betreft een vaste plek gekregen.

Het aandoenlijk ogende diertje heeft een bol lijfje en dito oogjes. Haaijen geeft onmiddellijk toe: de woelmuis is inderdaad reuze schattig, maar het dier is boven alles ontzettend zeldzaam en bijzonder.

Tekst gaat door onder de foto.

"De noordse woelmuis is tijdens de ijstijd naar het zuiden toe gedrukt", vertelt de stadsecoloog, die een passende bijnaam heeft bedacht. "Toen het ijs is teruggegaan, is de muis gebleven. Deze ondersoort komt nergens voor, behalve in Nederland. Het is het enige zoogdier dat alleen in Nederland voorkomt, daarom noem ik hem het pandabeertje van Nederland."

Sulletje

Wat deze woelmuis niet bepaald helpt: het diertje is minder dominant dan andere muizenrassen. Een beetje 'een sulletje', denkt Haaijen: "Hij kan zich niet staande houden tussen veldmuizen. Waarschijnlijk zijn die andere muizensoorten succesvoller wat betreft voortplanting en voedsel vinden. Hij is misschien iets groter, maar wel een sulletje dat wordt verdrongen op drogere plekken."

Tekst gaat door onder de foto.

Van droge plekken hebben we tijdens onze speurtocht geen last: het regent dat het giet. We zijn op pad in voorbereiding op een natuurwerkmiddag die Haaijen regelmatig organiseert. Met een groep vrijwilligers en in samenwerking met de gemeente Amsterdam poetst hij natuurpareltjes op.

Woelmuis op het menu

Dat gebeurt onder toeziend oog van Haaijen en met de nodige voorzichtigheid om de natuur niet te verstoren. De groep brengt een gebied als De Hoorn terug in de oorspronkelijke staat: woekerende bramenstruiken worden weggehaald, een teveel aan jonge boompjes gekapt. Want die boompjes staan misschien leuk, het zijn ook uitkijkposten voor roofvogels met de zeldzame noordse woelmuis op het menu.

Tekst gaat door onder de foto.

De ecoloog heeft tientallen vallen uitgezet om de muis levend mee te vangen. Die laat hij zien aan zijn enthousiaste vrijwilligers, zodat ze zien voor welke dieren ze al dat werk doen.

Wegzakkend in het weiland lopen we de vallen na. Haaijen was er al bang voor: na flink ploeteren treffen we de ene na de andere lege val. Het is te koud voor de noordse woelmuis, het dier is niet actief genoeg en blijft ver bij de vallen vandaan.

Vette snack

Helemaal zonder succes is de tocht niet. In een van de vallen treffen we een bosspitsmuis. "Toch redelijk zeldzaam", aldus Haaijen. Het donkergekleurde beestje met de spitse snuit krijgt een snack in de vorm van vier dikke regenwormen. De stadsecoloog houdt het dier bij zich tot na de natuurwerkdag, dan laat hij hem op precies dezelfde plek weer los.

Tekst gaat door onder de foto.

Een teleurstelling na lang zoeken, maar niet per se voor Haaijen. Wanneer de middag aanbreekt komt de groep van elf vrijwilligers hem namelijk helpen om De Hoorn 'op te poetsen'. Broodnodig voor het redelijk overwoekerde gebied. En die woelmuis? Die heeft hij jaren geleden al een keer gevangen, en de vrijwilligers hebben de bosspitsmuis om te bewonderen.

Parel opgepoetst

's Middag wordt hard gewerkt, zo worden onder andere takkenbossen aangelegd. Hiermee krijgen egels en wezels een schuilplaats. Winterkoninkjes, heggenmussen en roodborstjes kunnen er over een half jaar hun eitjes leggen en er wordt plaatsgemaakt voor padden en een andere big fiver: de ringslang.

De ecoloog is tevreden. "Iedereen was enthousiast en dit natuurpareltje is opgepoetst. Nu zie je weer dat er veenmos groeit en de prachtige tuin die hier verscholen ligt."