"Van een incomplete puzzel proberen we een compleet verhaal te maken." Dat is in een notendop wat de maritiem archeologen doen bij het onderzoek naar het 17e eeuwse scheepswrak BZN 9. Dit schip ligt in delen op de bodem van de Waddenzee bij Texel. De afgelopen maanden doken de archeologen ernaartoe, met resultaat.
Onderzoek op 17e-eeuws scheepswrak - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.
In museum Kaap Skil in Oudeschild hield projectleider Thijs Coenen woensdagavond een lezing over de ontdekkingen die zijn gedaan in het wrak. De afgelopen twee maanden deden duikers van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed onderzoek naar de vermoedelijke 'straatvaarder'. Het schip heeft waarschijnlijk in de Straat van Gibraltar in het Middellandse Zeegebied gevaren en handel gedreven. Dat bleek onder meer uit de lading van graan en de zware bewapening die nodig was om kaping te voorkomen.
Van deze schepen is nog weinig bekend. "Want er waren geen bouwtekeningen uit die tijd", zei Coenen tijdens de lezing. Een belangrijke opdracht is om informatie uit de scheepsconstructie te halen, voordat alles zou verdwijnen door natuurlijke erosie.
Het is niet de eerste keer dat de duikers het schip onderzochten. Dat deden ze eerder in 2021. In dat jaar is het voorschip onderzocht en is iets meer dan de helft van de vindplaats opgegraven. Omdat duidelijk was dat de vrijliggende delen in hoog tempo verspoelden, zijn na afloop verschillende delen van de vindplaats (opnieuw) afgedekt met steigergaas. De afgelopen twee maanden is het achterschip onderzocht, met onder andere de kruitkamer, etensvoorraden, de konstabelskamer en verblijfsruimten voor de hogere bemanning.
"We vermoeden dat het bot van een mens is geweest"
"We hadden veel geluk met het zicht", aldus Coenen. "Het was vrij rustig weer, ideaal om te duiken." Duikers gingen minuscuul te werk om onder water de delen van het zand te ontdoen. "Als je onder water een gat graaft, stort het door de stroming zo weer vol met zand. Aan de hand van foto's en video proberen we een driedimensionaal model te maken. We bouwen op de computer een model op van de vindplaats. Onder water zie je vanwege het beperkte zicht nooit het complete wrak. En alles wordt ook weer overspoeld door zand. Als we alle delen van foto's aan elkaar plakken, dan zie je de complete vindplaats."
Scheepswrakken in de Waddenzee bij Texel
Volgens Coenen zijn er in het verleden tussen de 500 en 1000 schepen vergaan in het gebied, veelal rond de Reede van Texel. Deze schepen liggen nu al eeuwenlang onder het zand. Maar door de verandering van de stroming komen de historische pronkstukken één voor één boven de zeebodem te liggen. En dan worden ze meestal snel aangevreten door de paalworm, dus is haast geboden voor onderzoekers.
In de buurt van de BZN9 liggen nog 15 wrakken, waaronder het Palmhoutwrak waar destijds de jurk uit vandaan werd gehaald. "Sommige liggen maar op 30 meter afstand van elkaar", zegt Coenen. De archeologen hebben alleen niet de tijd of de financiën om op alle schepen onderzoek te doen. "We kunnen maar acht weken per jaar duiken", zegt Coenen. "Dit vergt veel voorbereiding." Bovendien moeten alle vondsten worden gedocumenteerd en in kaart worden gebracht. En dat alleen al is een enorme klus."
Het scheepswrak BZN9 is compleet uit elkaar gevallen. Maar veel van het wrak is nog bewaard gebleven, zoals het eerste en tweede dekniveau en zelfs nog een deel van het derde dek. "In het binnenschip werden vele soorten van betimmering gedaan. Als we weten wanneer de betimmering erin is gezet, weten we ook ongeveer wanneer het schip moet zijn vergaan", zegt Coenen.
"En het schip is ingedeeld in verschillende ruimtes met veel kastjes. Ook vonden we kokers met musketkogels. Deze werden gebruik voor het kanon om op de vijanden te schieten." Tevens werd er een vaatje met een zwart gelei-achtige substantie gevonden. "Geen idee wat dat is. Dat wordt nog geanalyseerd."
In het ruim werden ook verschillende vaten met buskruit aangetroffen. Deze zijn onder water gelabeld. "We hebben geprobeerd om deze vaten compleet boven water te halen." De vaten waren verbonden door wilgentenen. Maar die waren door de erosie inmiddels vergaan. "Daarom hebben we het geprobeerd met spanbanden, maar de vaten stortte alsnog in elkaar. We hebben de vaten met buskruit in delen boven water gehaald."
Ook werden er complete skeletten van vis gevonden. "In het ruim lagen gigantische pakken met vis, waarschijnlijk gezouten of gedroogde vis." Deze waren voor de consumptie. "Het is interesssant om te weten op welke manier deze vis werd vervoerd." Ook werd er een houten hamer aangetroffen die nog in perfecte staat was.
"De kanonnen liggen er nog", zegt Coenen. "Ons idee is om deze kanonnen later te bergen." Vooral om het gietijzer goed te behouden, willen de onderzoekers eerst experimenteren hoe dit het best bewaard kan blijven. "Aan boord is een collectie van kanonnen, zeven stuks totaal." En tot slot werd er nog een bot gevonden. "We vermoeden dat het van een mens is geweest. Waarschijnlijk een deel van een bovenbeen."
Het echte werk begint voor de onderzoekers nu pas. Aan de hand van de vondsten wordt er gekeken hoe het schip eruit moeten hebben gezien. Wat de onderzoekers wel weten is dat het schip zwaar is gebouwd en ongeveer 35 tot 40 meter lang is. Nu zal alles in kaart worden gebracht om het verhaal compleet te maken. Een project dat nog ongeveer twee jaar zal gaan duren. Geinteresseerden die dit willen volgen kunnen regelmatig de website www.cultureelerfgoed.nl raadplegen.