Ga naar Content
Noordkop & Texel

Docu: Texelse duikers spoelden unieke jurk uit scheepswrak gewoon af met tuinslang

20 maart 2023, 19.00 uur · Aangepast 21 maart 2023, 15.15 uur
Door: Edo Kooiman · Foto: Museum Kaap Skil

De 'Nachtwacht van de Nederlandse maritieme archeologie'. Zo wordt de 17e-eeuwse japon genoemd die Texelse duikers uit het Palmhoutwrak boven water hebben gehaald. Toen nog niet wetende dat ze een belangrijke historische vondst hadden gedaan. "Een inbreker is op zoek naar een kluis, wij wilden echt weten wat er in die kist van dat wrak zat", zegt duiker Hans Dijker. De Texelse regisseur Arnold van Bruggen maakte er de docuserie 'De jurk en het scheepswrak' van die binnenkort op NPO 2 is te zien.

De jurk in Kaap Skil trekt 30 procent meer bezoekers in het museum - Foto: NH Nieuws/Edo Kooiman

Texelaars konden zondag de docuserie in één keer bekijken in Cinema Texel. De eerste van drie afleveringen begint met een opname van duiker Jac Betsema die 's morgens vroeg door het slijk achter de Waddendijk loopt bij een opkomende zon. "Ik moest daarvoor wel om half vijf mijn bed uit." Het brengt de kijker meteen in vervoering.

Regisseur Arnold van Bruggen is er uitstekend in geslaagd om de tegenstellingen tussen de hobbyduikers en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) vast te leggen. Want het is wettelijk niet toegestaan om iets mee te nemen uit het Palmhoutwrak, een scheepswrak voor de kust van Texel dat een beschermde status heeft. Maar de duikers vinden dat zij de jurk gered hebben van de ondergang. "Want anders was ie weggespoeld."

"Je zoekt eigenlijk gouden munten, maar je vindt een jurk"

Duiker Hans Dijker

"Je zoekt eigenlijk gouden munten, maar je vindt een jurk", zegt duiker Hans Dijker. "We wisten niet dat het zo belangrijk was." De duikers waren in eerste instantie teleurgesteld. "Met een oude jurk hebben we niks", zegt de oudste van het stel Jac Betsema. Pas later kwam het besef dat het om iets bijzonders ging, omdat duikers nooit textiel boven water halen. "Dan is het allemaal verteerd en verpulverd."

De waarde kwam pas boven water toen Corina Hordijk, directeur van museum Kaap Skil, werd uitgenodigd voor een barbecue bij de Texelse duikers. "Toen zag ik achter de tafel met hapjes een jurk hangen. Dit overtrof mijn stoutste verwachtingen. Wat ik ook had gedacht, maar niet dat er een zijden 17e-eeuwse jurk was opgedoken. Toen besefte ik meteen: als dit in ons museum komt, hebben we natuurlijk de Nachtwacht te pakken. Het is de mooiste archeologische watervondst die er is."

En dat terwijl de duikers er in eerste instantie zelf luchtig over deden. Met de tuinslang werd het historische kledingstuk afgespoeld en op de straatstenen te drogen gelegd. Aan Annet van Boven werd door de duikers gevraagd om het kledingstuk aan te trekken. "Dat heb ik maar niet gedaan", zegt ze. "Hij was wel vies, maar van een soepele stof." Vaak worden vondsten verdeeld onder de duikers. Deze voorwerpen staan veelal als curiositeiten op de schoorsteenmantel.

Jac en Gerrit Jan Betsema en Annet van Boven van het Texelse duikteam - Foto: NH Nieuws/Edo Kooiman

De jurk trok de aandacht en niet veel later buitelde de wereldpers over de duikers heen. Journalisten van onder meer The Guardian en The New York Times doken op het verhaal. Ook de directeur van de School of Historical Dress in Londen vertelt in de documentaireserie dat ze eerst niet kon geloven dat de vondsten echt waren, zo uniek zijn ze. Zij kon haar afschuw dan ook niet verbergen over de amateuristische manier waarop de objecten behandeld waren.

Ook maritiem archeoloog Thijs Coenen had geen goede woorden over voor de manier waarop de duikers te werk gingen. "Het laat mij zien dat de duikers niet weten hoe het moet of dat ze het niet interesseert. Want dingen gaan weg, die gaan kapot of verdwijnen." Coenen trok de vergelijking dat toeristen naar de Antiek-Romeinse stad Pompeii gaan en waardevolle historische spullen meenemen. "De wet is vrij duidelijk. Je mag niet zomaar dingen meenemen zonder dat je het documenteert. En al helemaal niet zonder het direct te melden."

"We hebben er enorm de pest in als er 'rommel' dat door ons wordt opgedoken naar de overkant gaat"

Duiker Jac Betsema

Het druist fel in tegen het gevoel van de duikers. "Alles wat we vroeger boven water haalden was de helft van de gemeente en helft van ons", zegt duiker Gerrit Jan Betsema. "Later hebben ze de wet veranderd en toen bleek dat we zwaar in overtreding waren. Daar hadden we nooit bij nagedacht, want we gingen altijd lekker onze gang." Zijn broer Jac vervolgt: "We hebben er enorm de pest in als er 'rommel' dat door ons wordt opgedoken naar de overkant gaat. Dat hoort op Texel. Dat is Texels erfgoed."

Coenen begrijpt de gedachte van de duikers. "Het is ook mooi dat je vondsten lokaal of regionaal wilt houden. Maar sommige vondsten zijn wel zo belangrijk, dat hoort thuis in een Rijksmuseum. Dat heeft landelijke aandacht nodig. Deze zaken kunnen ook een landelijk belang hebben."

Palmhoutwrak

Onderzoeker Maritieme Archeologie Arent Vos vertelt in de documentaire dat tussen de 1.000 en 1.500 voorwerpen zijn gevonden in het wrak. "Een belangrijke klus was om daar ordening in te brengen", zegt hij. Hij heeft alles gebundeld in een boek.

"Er werd gedacht dat alle spullen waren ingeleverd bij de provincie. Dat we een compleet overzicht hadden en dus alles konden meenemen in het rapport. Ik had een sterk vermoeden dat er nog andere dingen waren. Maar ik ben geen NSB'er. Ik vind dat de betrokkenen hier zelf mee naar voren moeten komen en inzien dat het nuttig is. Op universiteiten kunnen met de modernste technieken hier onderzoek op worden gedaan. Zodat we er mooie publicaties van kunnen maken. We proberen met overtuigen mensen zover te kunnen brengen."

Arnold van Bruggen, Corina Hordijk, Annet van Boven, Gerrit Jan Betsema, Hans Dijker en Jac Betsema beantwoorden na de film vragen uit het publiek. - Foto: NH Nieuws/Edo Kooiman

Museumdirecteur Corina Hordijk zat door het hele voorval in een spagaat. Zij heeft een zakelijke band met de duikers, maar aan de andere kant heeft zij rekening te houden met de autoriteiten.

"De duikers hadden de jurk boven water gehaald op een manier die niet legaal was"

Directeur Kaap Skil Corina Hordijk

"Wij moesten van alles regelen om de jurk tentoon te kunnen stellen. Juridisch was dat wel een uitdaging. De duikers hadden de jurk boven water gehaald op een manier die niet legaal was. Het was meteen duidelijk dat er werk aan de winkel was. En dat is nu nog steeds zo. Ik heb nog geprobeerd om mediation te doen en aan de overheden uit te leggen dat het op Texel eenmaal zo werkt. Als museumdirecteur had ik natuurlijk moeten zeggen dat wat de duikers hebben gedaan niet kan. Maar dan kom je ook nergens. Dan gaat de deur ook gewoon dicht. Dan is het klaar, want die duikers gaan echt niet stoppen."

Uiteindelijk zijn de duikers overstag gegaan en hebben ze alle spullen overgedragen aan de provincie. Daardoor werden de vondsten 'legaal'. Bij de provincie sloeg men steil achterover van de historische waarde van het materiaal. Nadat alles was overgedragen vonden de duikers nog een mouw van de jurk. "Die heb ik maar in de wasmachine gedaan en op 30 graden gewassen", zegt Van Boven laconiek in de documentaire.

Documentairemaker Arnold van Bruggen - Foto: NH Nieuws/Edo Kooiman

Voor Van Bruggen was het snel duidelijk dat hij hier een documentaire over wilde maken. "De jurk lag in 2016 heel kort in Kaap Skil", zegt de regisseur na afloop. "Ik zag dat het veel mensen wat deed, ze raakten er zelfs door geëmotioneerd. Dan weet je dat er iets bijzonders aan de hand is."

"Het is een piratenverhaal over een schat, vergelijkbaar met Lord of the Rings"

Arnold van Bruggen, regisseur van de documentaire De jurk en het scheepswrak

Later hoorde hij van de controverse tussen de duikers en de overheid. "Dit is niet alleen maar de jurk, maar ook het complexe verhaal daaromheen dat heel tof is. De vraag die natuurlijk centraal stond, was of het lukte om de jurk weer terug te krijgen naar het eiland."

Van Bruggen is blij met het resultaat. "Uiteindelijk is het toch iedereen gelukt om over zijn eigen schaduw heen te stappen en mogelijk te maken dat het nu in het museum wordt tentoongesteld. Het is een piratenverhaal over een schat vergelijkbaar met de Lord of the Rings. Iedereen ziet die schat en wil er wat mee. Dan worden ze hebberig en duiken er allemaal op." Van Bruggen heeft ongeveer zes jaar over het maken van de documentaire gedaan.

Ook museumdirecteur Corina Hordijk van Kaap Skil is blij met het resultaat. "Je ziet nu ook hoe ingewikkeld het verhaal is", zegt ze. "Voor de toekomst is de jurk voor ons heel belangrijk. Het heeft ons wel op de grotere kaart gezet."

De bezoekersaantallen doen het goed. "We zitten vanaf de opening van de tentoonstelling gemiddeld twintig tot dertig procent hoger. Ik verwacht dat het met deze documentaire ook een vlucht zal nemen. Mensen weten ons wel steeds beter te vinden. We hebben een bijzonder stuk in huis. Je gaat naar het Rijksmuseum voor de Nachtwacht en naar Kaap Skil voor de jurk. De hele collectie is bijzonder, maar de jurk is weergaloos."

Arnold van Bruggen maakt naar aanleiding van 'De jurk en het scheepswrak' ook een podcast. Hij is tevens bezig met een website: "Wij maken het zo mogelijk dat mensen virtueel in de Waddenzee kunnen duiken. Ze kunnen dan zelf ook onderzoek doen op het wrak." De Waddenzee is namelijk een rijksmonument en duiken is verboden. De docuserie 'De jurk en het scheepswrak' is op de maandagen 3, 10 en 17 april om 22.20 uur te zien op NPO 2.

Lees ook