Tata Steel-directeur Van den Berg: "We zijn te laat begonnen met schoner produceren"

In het Dudokhuis, op de etage van directeur Hans van den Bergs kantoor, wordt verbouwd. De oude bende moest eruit, de verdieping is toe aan een grondige renovatie. Een kantooretage als metafoor voor het bedrijf, in de volksmond nog steeds de Hoogovens. Twee werkmannen overleggen op de gang, terwijl Van den Berg ontspannen koffie pakt en in zijn kantoor gaat zitten.

Hij draagt een grijs pak, geen stropdas. Wel een horloge, niet klein, maar ook niet te opvallend. En hoewel het gesprek voert langs ingewikkelde installaties, milieuproblemen, gezondheidskwesties en ambitieuze plannen, vervalt hij niet in onbegrijpelijk managersjargon. Wel formuleert hij bedachtzaam, en trefzeker.

Er moet veel gebeuren bij Tata Steel, en veel verbeteren, dat vindt Van den Berg ook. Overlast kan en mag eigenlijk niet meer. "Altijd dat verhaal van de waslijn, waar je met je vinger een laagje stof van Tata vanaf kunt halen... dat is niet meer van deze tijd. Dat wil je toch niet meer? Dat was vroeger misschien normaal, maar nu toch niet meer? We sturen nog steeds elke ochtend glazenwassers de wijk in om kozijnen schoon te maken, dat is allemaal terecht."

Hij gaat zelfs een stap verder. Van den Berg: "Ik verzet me een beetje tegen het beeld dat de klagers alleen de zeurende Amsterdammers zijn, die lekker aan zee komen wonen, waar het dan opeens blijkt tegen te vallen. Ik denk dat dat niet meer zo zit. Meer mensen zijn gaan nadenken: wat doet het met onze gezondheid?"

Tata Steel kan alle hulp gebruiken

Het zijn mooie woorden, maar Van den Berg moet zijn beste beentje ook wel voorzetten: de toekomst van het bedrijf staat op het spel en Tata Steel IJmuiden kan alle hulp gebruiken.

Het concern moet stof-, stank- en geluidsoverlast verminderen, minder schadelijke stoffen uitblazen en tegelijkertijd de Co2-emissie, als grootste uitstoter van Nederland, terugbrengen naar nul. En niet te vergeten: er moet goed staal gemaakt worden, en winst. 

Om dat te doen moet de staalfabrikant ten eerste het vertrouwen van veel inwoners van de IJmond zien te herwinnen. Ook moet Tata nog niet-bestaande subsidies en vergunningen voor nog niet-bestaande fabrieken snel binnenhalen (de eerste moet rond 2030 draaien), en moet de wereld van de waterstoftechnologie, de motor van de vergroeningsslag van Tata, rap flinke stappen maken.

Maatregelen om minder uit te stoten en zeer ingrijpende plannen om  groen staal te gaan maken. Is het niet te veel tegelijk?

"Het is veel, maar kijk eens wat er allemaal gebeurt. Het is niet zo dat ik één van die dingen zomaar kan schrappen. De zorgen van de omgeving, die adresseren we natuurlijk met de Roadmap Plus, het plan met maatregelen om in 2023 de overlast op de omgeving grotendeels terug te brengen. De overlast die we veroorzaken, en de uitstoot, moet daarin geadresseerd worden, en op een korte tijdsschaal opgelost. Het is cruciaal dat dat slaagt. Dat de overheid ons zoveel mogelijk juridisch aan dat plan wil houden, daarop zeg ik: prima, want het is ons eigen plan."

"En de vervolgstap is: minder Co2-uitstoot door de nieuwe installaties. Ja, dat is een ambitieus plan. En we hopen dan ook dat we medewerking gaan krijgen om het te kunnen realiseren. Want de verandering is voor het grotere goed, wat we natuurlijk delen. Maar het is wel een spannende tijdlijn, laat ik het zo zeggen."

"Tot nu verloopt de Roadmap redelijk volgens plan, maar er staat nog meer op de rol: een grote reparatie van hoogoven 6, normale instandhoudingen en investeringen op het terrein. We treffen voorbereidingen voor de Co2-verminderingen. Dus er ligt op dit moment een ongekend projectpakket op ons oplosbord."

 Wat jullie ook doen, er wordt steeds gezegd: die kooks- en gasfabriek 2 is het grote probleem. Door dáár iets aan te doen zouden jullie op heel korte termijn winst kunnen behalen. 

"En dat terwijl de kooksfabriek niet het grootste probleem is. Dat is best een lastige. De perceptie is: als dat nou maar opgelost is... maar de kooksfabriek is in een aantal opzichten helemaal niet de grootste uitstoter."

Wat dan wel?

"Dat hangt van de stof af. Dus als je kijkt naar zeer zorgwekkende stoffen, metalen en dergelijken, is dat de pelletfabriek. Daar moeten nieuwe filters een grote stap maken naar verbetering. Als je kijkt naar de PAK's (kankerverwekkende stoffen, red.), dan is het de sinterfabriek, waar we de uitstoot nu ook met operationele maatregelen omlaag aan het brengen zijn. Wat betreft geur is de kooksfabriek wel een belangrijke bron."

"Door meer onderhoud, door de deuren sneller te vervangen en dergelijken, kunnen we laten zien dat die deurlekkages van de kooksfabriek enorm zijn afgenomen. Dus daarom, onze uitdagingen zijn veel groter dan die fabriek. En door het uitvoeren van die Roadmap hebben we gekeken: wat voegt het sluiten van die fabriek nog toe? Ja, het helpt nog wel enigszins, maar het is behoorlijk beperkt."

En dan is er een hardnekkig gerucht dat jullie kooks verkopen, dus dat er meer wordt geproduceerd dan gebruikt, wat leidt tot overlast voor de omgeving. De rest zou voor verkoop en winst zijn.

"Kooks verkopen? We hebben al heel vaak getallen aangeleverd, het is geen verdienmodel. Zo nu en dan gaat er een bootje weg, maar je praat over honderdduizend ton van de bijna twee miljoen ton per jaar, nog geen vijf procent."

"We zijn zelfvoorzienend. Je maakt altijd iets meer kooks dan je nodig hebt, zodat je altijd warme stroom hebt. Op den duur bouw je er iets mee op, en dat verkoop je. Het gaat meestal naar Engeland. Je kan die fabriek niet zomaar uitzetten, dan krijg je 'm niet meer aan. Maar het is niet zo dat we de fabriek op de staart trappen om zoveel mogelijk kooks te maken en die te verkopen."

Jullie komen zeker de laatste tijd ook met verbeteringen, maar die worden toch altijd met argwaan bekeken, en met de vraag 'klopt dat nou wel?' Hoe lastig is het om echt duidelijk te maken dat je op de goede weg bent?

"We liggen niet onder een vergrootglas, maar onder een microscoop. Alle documenten richting overheid, alles wordt gewobt, alles wordt doorgegraven, dat is de realiteit. En via sociale media wordt alles heel snel gecommuniceerd. En je hebt het wantrouwen, en daar zou ik wel vanaf willen. Dus we moeten nog beter communiceren."

"We moeten gewoon fysiek verbeteren. Volgens onze metingen doen we dat al, maar het begint pas door te werken als de perceptie van omwonenden verandert. Zo van:  ze zijn aan het waarmaken, wat ze gezegd hebben. Het zou mooi zijn als we in 2022 weer een stapje in die richting maken. Maar ik heb niet de illusie dat aan het eind van dit jaar de vertrouwenssituatie weer helemaal terug is."

Toch over die transparantie: wij vragen als NH Nieuws regelmatig een reactie op allerlei gebeurtenissen bij Tata Steel, en dan krijgen we vaak een soort standaardtekst: 'We nemen de zorgen serieus, we blijven graag in discussie'. Het zal een strategie zijn, maar de vraag wordt niet concreet beantwoord. Dat helpt niet erg tegen de argwaan waarmee sommigen naar Tata Steel kijken.

"Soms heeft het er ook wel mee te maken, zoals bij RIVM-rapporten, dat die inhoudelijk wel genuanceerd zijn, maar het rapport naar buiten toe eenzijdig belicht wordt. En dan worstelen wij best met hoe wij daar mee om moeten gaan. Want binnen de kortste keren bagatelliseer je het probleem, of neem je het niet serieus."

"Met het laatste RIVM-rapport hebben we gezegd: ja, dat is best wel zware stuff. En dit bevestigt een deel van de zorg van mensen in onze omgeving. Maar we hebben ons plan, de Roadmap. Dat plan is in ontwikkeling en dat heeft tijd nodig. Waarbij we inmiddels wel aanlopen tegen de snelheid waarmee we dingen kunnen doen. Het verkrijgen van projectleiding is bijvoorbeeld moeilijk, en ook wij hebben last van het chiptekort op de wereld voor bepaalde installaties."

Toen wij hierover spraken met Jan Rotmans, hoogleraar transitiekunde, zei hij: zelfs als de groene transitie van Tata succesvol verloopt, dan is het staal waarschijnlijk te duur om nog te kunnen concurreren op de wereldmarkt. En heb je kans dat Tata alsnog moet opdoeken.

"Ja, maar goed... Ik ben hier de baas. Dit is de tijd dat dingen aan het bewegen zijn. En dat er ook risico's genomen moeten gaan worden. Het is wereldwijd een keiharde competitie, dat is al lang gaande natuurlijk. Dat betekent dat je altijd wordt voortgejaagd om de producten te maken die een ander nu net niet kan maken."

"En waar Rotmans ter vergelijking op wijst, is de scheepvaart. (ondanks miljardensubsidies gingen scheepswerven failliet, red.) Nou, de scheepsbouw in Nederland heeft weer een paar mooie niches gevonden, bijvoorbeeld voor grote jachten. Zo'n soort richting zie ik ook voor het staalmaken in Europa wel. Als je nu die slag in de vergroening kunt maken, ga je ook weer in een nieuwe positie terechtkomen. Maar er zitten allerlei onzekerheden in, dat is gewoon waar."

Er gebeurt nu inderdaad veel. Als mensen niet hadden geklaagd en als de publieke opinie niet zo tegen Tata was geweest, denkt u dat jullie dan ook maatregelen hadden genomen?

"Jawel, dat denk ik wel, maar later. De kritiek op het bedrijf heeft het proces wel degelijk versneld. Maar ook vóór de publieke opinie zich duidelijk tegen Tata keerde, zo'n drie jaar geleden, kregen we ongeveer duizend klachten per jaar. We hebben zelfs op vierduizend per jaar gezeten.  Daarvan heb ik later wel eens terug gedacht… zijn we toch te laat begonnen? Vanuit onszelf, als bedrijf? Het antwoord? Dat is natuurlijk 'ja'. En het werpt de vraag op: doen we het nu goed genoeg?"

Er zit een nieuw kabinet, met weer nieuwe mensen. In sommige gevallen is het de derde bewindspersoon met Tata Steel in de portefeuille in een jaar. Vertraagt dat het proces?

"Ik ben daar niet zo negatief over. Want op de achtergrond hebben we natuurlijk veel met hoge ambtenaren te maken. En daar zit vaak wel de nodige continuïteit. Tenzij ze natuurlijk nu ministeries uit elkaar gaan halen."

"Wetgeving over klimaat, stikstof en natuurbeheer leidt wel tot grote dilemma's en discussies. Dan zie je ook wel dat overheden mee worstelen. Bij ons zien we bijvoorbeeld dat een nieuwe installatie die Co2-uitstoot vermindert, bijvoorbeeld weer negatieve gevolgen heeft voor de neerslag van andere stoffen. Dus dat levert problemen op bij de regelgeving."

En tot slot: er komt een nieuw RIVM-rapport over de bronnen van neergedaald stof in de IJmond, en daarna een Tweede Kamerdebat over milieu en gezondheid in de IJmond. Wat verwacht u van het rapport."

"We weten niet wat er in komt te staan, maar we hopen dat onze maatregelen tot verbeteringen gaan leiden. Ongetwijfeld zal dit ook het Kamerdebat beïnvloeden."