Gemeente Amsterdam geeft schilderij Kandinsky terug aan erfgenamen

Het schilderij hangt momenteel in het Stedelijk Museum en is onderdeel van de Collectie Amsterdam. "Als stad hebben we een geschiedenis en daarmee een grote verantwoordelijkheid hoe om te gaan met het onrecht en het onherstelbare leed dat de joodse bevolking is aangedaan in de Tweede Wereldoorlog. De gemeente Amsterdam heeft de morele plicht om hiernaar te handelen", schrijft de gemeente in een persbericht.

"Het college staat voor een rechtvaardig en duidelijk restitutiebeleid, die in de kern zo veel mogelijk teruggaven van kunst aan de rechtmatige eigenaren of de erven van de eigenaren mogelijk maakt. Voor het college staat vast dat voor dit schilderij niet meer een belangenafweging tussen de erven en de gemeente Amsterdam centraal zou moeten staan, zoals in het bindende advies van 2018, maar het herstel van onrecht voor slachtoffers."

De minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap heeft op basis van het advies van de Commissie-Kohnstamm, een nieuw beoordelingskader voor de Restitutiecommissie vastgesteld, waarin de belangenafweging is komen te vervallen. Het is daarom waarschijnlijk dat een hernieuwd advies zal leiden tot restitutie van het schilderij van Kandinsky.

Het college is daarom in overleg getreden met de erven om te komen tot een vaststellingsovereenkomst, waarna het kunstwerk ‘Bild mit Häusern’ van Wassily Kandinsky, onmiddellijk kan worden teruggegeven aan de (erfgenamen van de) eigenaren. 

Het Stedelijk werkte de afgelopen jaren mee aan een landelijk onderzoek naar de herkomstgeschiedenis van kunstwerken. Daaruit bleek dat het werk een vorm van roofkunst is. Het expressionistische schilderij werd door toenmalig directeur van het Stedelijk Museum, David Röell, in oktober 1940 op een veiling in Amsterdam gekocht.

Herkomstonderzoek

Uit herkomstonderzoek van het Stedelijk bleek dat de Joodse Hedwig Lewenstein-Weijermann het schilderij in 1930 had geërfd van haar echtgenoot Emanuel Albert Lewenstein, die het schilderij sinds 1923 in zijn bezit had. Het was niet duidelijk wie en onder welke omstandigheden het werk op de veiling in 1940 had ingebracht.

De Restitutiecommissie boog zich in 2013 op verzoek van de erven over de verkoop van het werk aan het Stedelijk Museum en de gemeente Amsterdam. Die laatste was in het bezit van het schilderij omdat het museum in 1940 nog niet zelfstandig was.

Een Restitutiecommissie oordeelde in 2018 dat het werk toch niet hoeft te worden teruggegeven aan de nabestaanden. Het oprukkende naziregime gaf misschien wel de doorslag om het werk te veilen, erkende de commissie, maar er zouden meer factoren een rol hebben gespeeld. Zo verkeerden de eigenaren volgens de commissie al voor de Duitse inval in een verslechterde financiële situatie.

De gemeente is eigenaar van een omvangrijke kunstcollectie die door drie musea in de stad wordt beheerd. Bij een aantal werken uit de collectie wordt verondersteld dat deze in de periode 1933-1945 mogelijk onvrijwillig uit het bezit zijn geraakt van de voormalige eigenaren. Bij het Stedelijk Museum gaat het om 16 kunstwerken, bij het Amsterdam Museum om 7 werken en bij het Stadsarchief Amsterdam om 8 werken. Tot dusver zijn 4 restitutieverzoeken bij de gemeente Amsterdam ingediend.