Tata-directeuren achter de tralies zoals in Italië? Dat zal niet snel gebeuren

Twee oud-bestuurders van de Italiaanse staalfabriek Ilva, dat nu ArcelorMittal heet, moeten voor ruim 20 jaar de gevangenis in. Door de vervuiling van de fabriek in Puglia, in het zuiden van het land, stierven 400 mensen een vroegtijdige dood. En daar zijn die oud-bestuurders verantwoordelijk, bepaalde de rechter daar eind mei.

Eerder toonde een wetenschappelijke publicatie aan dat de uitstoot van de fabriek zorgde voor het bovengemiddeld hoge aantal longkankergevallen in de regio.

De zaak spreekt tot de verbeelding van bezorgde omwonenden van Tata Steel IJmuiden. En op het eerste oog zijn de overeenkomsten tussen de Nederlandse situatie en de Italiaanse zaak niet te missen: Tata Steel is, zoals Ilva, een grote staalfabriek in een regio met significante gezondheidsproblemen. Kan het IJmuidense bedrijf, of zelfs de directeuren daarvoor ook hier aansprakelijk worden gesteld?

Alarmerende gezondheidsrapporten

De alarmerende gezondheidsrapporten stapelen zich op in de IJmond. Volgens een GGD-rapport van vorig jaar komt bijvoorbeeld longkanker 27 procent vaker voor in Beverwijk dan in de rest van Nederland. Pikant is daarbij dat Tata Steel door de GGD uit het rapport is geschrapt. Die zaak wordt nu onderzocht.

En het RIVM publiceerde eerder dit jaar een rapport waaruit blijkt dat 'de luchtkwaliteit vaker matig tot onvoldoende is in de IJmond, en dat er meer acute gezondheidsklachten worden gemeld bij de huisarts dan in andere industriegebieden.'

Maar om Tata Steel IJmuiden verantwoordelijk te stellen in een strafzaak is de vaststelling dat er rondom de staalfabriek gezondheidsproblemen zijn niet genoeg. En het is zeker niet genoeg om bestuurders te veroordelen.

Daar zit volgens hoogleraar Faure het eerste belangrijke verschil tussen de zaken van Tata en Ilva: "In Italië stond onomstotelijk vast dat de activiteiten van het bedrijf de gezondheidsschade van omwonenden veroorzaakten. Dan kan je een strafrechtelijke zaak beginnen. Voor Tata is dat op dit moment niet bewezen."

Aantoonbare schadelijkheid is niet genoeg

Daarnaast zijn twee dingen belangrijk om überhaupt een strafzaak tegen Tata te kunnen starten, zegt Faure. Handelt Tata in strijd met zijn vergunningen en doet het bedrijf dat opzettelijk?

"Blijft Tata binnen zijn vergunning, dan is het in Nederland niet mogelijk het bedrijf te vervolgen, ook al is de uitstoot aantoonbaar schadelijk voor de gezondheid. Dat hoort misschien niet zo te zijn, maar het is zo."

Volgens de regels

"Met andere woorden: over de schade die het gevolg is van uitstoot die binnen de vergunning valt, kan Tata zeggen: ‘daar hebben we gewoon volgens de regels gehandeld’. Dat betekent dat je moet kunnen bewijzen dat incidentele overschrijdingen van de vergunning, een heel klein deel van de uitstoot, de gezondheidsschade in de IJmond hebben veroorzaakt. Dat kan nooit."

Dat brengt de hoogleraar bij een ander wezenlijk verschil tussen Ilva en Tata: de Italiaanse fabriek trok zich jarenlang weinig aan van de gezondheidseffecten van hun uitstoot op de omgeving. "Je kan discussiëren over de effectiviteit ervan, maar Tata doet wel inspanningen om toch enkele maatregelen te nemen."

Wat als de situatie verandert?

Het is niet ondenkbaar dat de situatie verandert, en dat bijvoorbeeld het RIVM, of de Onderzoeksraad voor Veiligheid, die rond volgend jaar met een rapport komt over 'de situatie rond Tata Steel', in de toekomst een oorzakelijk verband aantoont tussen Tata-uitstoot en gezondheidsproblemen in de IJmond.

In dat geval kan het bedrijf bijvoorbeeld wel een boete krijgen, of zelfs moeten sluiten, beaamt Faure. Maar (oud-)bestuurders zullen waarschijnlijk de bak niet in hoeven. Niet alleen zijn de situaties bij de Italiaanse en Nederlandse fabriek verschillend, ook het strafrecht ziet er in de landen anders uit.

Afwachten of oud-fabrieksleiders twintig jaar moeten zitten

"Omdat het zo moeilijk is aan te tonen dat precies Piet of Henk aansprakelijk was, kan in Nederland het bedrijf Tata Steel strafrechtelijk vervolgd worden." Niet dat vervolging van personen onmogelijk is: "Na de vuurwerkramp zijn twee bestuurders van SE Fireworks bijvoorbeeld tot een jaar cel veroordeeld."

"In Italië kan een bedrijf niet vervolgd worden, en moesten dus de bestuurders aangeklaagd worden", zegt Faure.

Het is overigens nog maar afwachten of de Italiaanse oud-fabrieksleiders wel echt twintig jaar moeten zitten. Faure: "In Italië kent men een soort traditie om spectaculaire resultaten te verkrijgen. Maar de veroordeelden zitten niet meteen achter de tralies: er zal nog een beroep zijn en de uiteindelijk uitspraak moeten we allemaal nog maar afwachten."