Huis te Zaanen: 'eindelijk' een boek over verborgen parel in Haarlem-Noord

De auteur zit in de keuken van Huis te Zaanen door zijn eigen boek te bladeren als zijn gedachten verdwijnen naar de tijd dat hier nog de stadsbibliotheek Haarlem-Noord gevestigd was en Wim van Hooff (71) nog 'Wimpie' was. Exact op de plek waar hij nu koffie drinkt stond de leestafel. "Hier zaten mannen rokend een boek te lezen."

Indruk

Als jong lid van de bibliotheek kwam hij vaak in Huis te Zaanen. Hij wijst op de dikke deuren, massieve muren en de uitgesleten traptreden. "Het is een gebouw dat indruk maakt, zeker als kind." Beneden had de jeugd niet veel te zoeken. Wie daar als ventje of meisje in de lectuur voor volwassenen rondsnuffelde, werd vriendelijk doch dringend verwezen naar de kinderboekenafdeling op de eerste etage.  

Tekst gaat verder onder de foto.

Toen de stadsbibliotheek in 1990 sloot, verloor Huis te Zaanen zijn publieke functie. Daardoor kennen jongere Haarlemmers het pand alleen van de buitenkant. Bijna iedereen in de buurt fietst, rijdt of wandelt er wel eens langs.

Dat Huis te Zaanen meer is dan het particuliere jeugdsentiment van Wim van Hooff, realiseerde hij zich pas later. "Gek misschien, want ook nadat de bieb is gesloten, ben ik hier nog vaak geweest. Toch duurde het tot twee jaar terug dat ik me realiseerde hoe weinig er over bekend is."

Dat was op het moment dat hij ín Huis te Zaanen een lezing gaf over Huis ter Kleef, de veel bekendere 'tijdgenoot', even verderop in de Kweektuin. "Iemand in het publiek zei tegen me: interessant, al die informatie over Huis ter Kleef. Maar wat is er eigenlijk bekend over Huis te Zaanen?"

Verborgen parel

Zijn antwoord was op dat moment kort en simpel: weinig. Van het lint van overblijfselen van middeleeuwse kastelen in de buurt, is Huis te Zaanen het verborgen pareltje. 

"Iedereen kent de ruïne van Brederode, Huis ter Kleef en Kasteel Oud Haerlem (in Heemskerk). Op die plekken is precies in kaart gebracht hoe het er vroeger moet hebben uitgezien. Dat is hier nooit gebeurd. Op de een of andere manier is het hier altijd aan de aandacht ontsnapt. En dat is jammer. Ik ben er zeker van dat geofysisch onderzoek zal aantonen dat hier onder ons resten liggen van de funderingen van een kasteel."

Tekst gaat verder onder de foto.

Van Hooff heeft bij het schrijven van zijn boek ontdekt dat Huis te Zaanen vóór 1296 moet zijn gebouwd. Afgaande op de eerste bewoner, edelman Willem van Zaanen, is het een voornaam slot geweest. Van Zaanen namelijk stond aan het hoofd van één van de meest vooraanstaande Nederlandse families.

Verwoesting

In de loop der tijd is het meerdere keren verwoest en weer opgebouwd. De eerste keer gebeurde dat kort na de moord op Floris V, waar Van Zaanen bij betrokken blijkt te zijn geweest. Uit wraak werd onder andere de Heerlijckheid Zaanen vernield. Een tweede ruïnering onderging het gebouw in 1572, tijdens het beleg van de Spanjaarden. 

Hoewel het historische gebouw nog maar een schim is van het kasteel dat hier zeven eeuwen geleden is gebouwd, prijst Van Hooff zich gelukkig met Huis te Zaanen anno 2024, zeker gezien de staat ervan na het vertrek van de bibliotheek. Het gebouw was toen ernstig verwaarloosd. De gemeente Haarlem kocht het pand in 1920 aan van C.J.A Bredius, directeur van een kruitfabriek. Sindsdien is er weinig onderhoud gepleegd.

Bijna een restaurant

De gemeente legde een eventuele koper, die 370.000 gulden moest betalen, een restauratieverplichting op. Luigi Prins (vastgoedontwikkelaar Cobraspen, onder meer bekend van de renovatie van Elswout) wil er een restaurant van maken met de allure van sterrenrestaurant De Bokkedoorns.

Tot een koop kwam het niet. Bij zijn renovatieplannen stuitte Prins op de beperkingen die de monumentale status van het pad met zich meebrengt. Ook is er onduidelijkheid over de horecavergunning. 

Tekst gaat verder onder de foto.

In 1992 kwam het gebouw in bezit van projectontwikkelaar/kunsthandelaar Willem Booy. Er volgde een ingrijpende renovatie. Op de etage kwamen twee appartementen. De benedenverdieping bood aanvankelijk plaats aan de kunstuitleen. Sinds 1997 is dit deel in bezit van Willem Gunzeln, die er een trainings- en coachingsbureau runt en de ruimte verhuurt voor vergaderingen en presentaties. Ook worden er lezingen gehouden. 

Aan aandacht ontsnapt

Van Hooff hoopt met zijn boek, dat vanaf 13 april te koop is, te bereiken dat Huis te Zaanen na al die jaren de aandacht krijgt die het verdient. Misschien, mijmert hij, kan hij van het moment gebruik maken om burgemeester Wienen te vragen of hij geofysisch onderzoek in gang kan zetten.

Zodat, net als bij Huis ter Kleef, in kaart kan worden gebracht hoe de fundamenten eruit zagen van wat ooit een kasteel moet zijn geweest, inclusief slotgracht. Van Hoof: "Het zou mooi zijn als we die tekeningen dan hier kunnen tentoonstellen. Huis te Zaanen verdient dat. Het is lang genoeg aan de aandacht ontsnapt."