Samen met twintig Oekraïense vrouwen en vijf kinderen heeft kunstenares Elganan Jelsma een vrijheidsrok vól persoonlijke borduursels gemaakt. Wat het kledingstuk nog meer uniek maakt? Hij bestaat volledig uit afgedankt militair textiel. "Het is bijzonder dat je allemaal verschillende verhalen kunt vertellen met maar één rok", vertelt Elganan.
Na de bevrijding van Nederland in 1945 droegen veel vrouwen bevrijdingsrokken. Dit ontwerp is geïntroduceerd door Mies Boissevain-van Lennep, een Amsterdamse feministe, jodenredster en verzetsstrijder in de Tweede Wereldoorlog.
Geïnspireerd door haar eerste bevrijdingsrok is Elganan na gaan denken over wat vrijheid voor haar en de mensen om haar heen betekent. "Toen de oorlog in Oekraïne uitbrak en veel vluchtelingen zich vestigde in Hilversum kreeg ‘vrijheid’ een heel andere betekenis. Op dit moment kreeg ik de ingeving om een link te leggen tussen een vrijheidsrok en de oorlog."
Twee borduurkistjes en een tolk
Rond diezelfde periode komt een medewerker van ArtHilversum met het idee om een project te beginnen waarbij kunstenaars werk maken geïnspireerd op de vluchtelingen. "Het voelde voor mij niet goed om alleen maar te halen en niks terug te doen", laat Elganan weten.
Met twee borduurkistjes en een tolk is zij zelf naar de het opvangcentrum op de Heuvellaan gegaan om de Oekraïense vrouwen te vragen of ze onderdeel wilden worden van haar project. "Dat triggerde iets in hen. Borduren is een techniek die nog veel wordt toegepast in Oekraïne, dus ze wilden meteen aan de slag. Ik gaf hun een lapje afgedankt militair textiel en ze waren vrij om te borduren wat ze wilden. Hierdoor was het eindresultaat voor mij ook een verrassing. Ik wilde hen niks opleggen, ze zijn vrij hier."
Afgedankte militaire kleding
Afgelopen zes jaar is Elganan werkzaam als museumdirecteur in het Waterliniemuseum in Bunnik. Daar komt zij in aanraking met defensie, die haar vertelt over de enorme textielafvalberg van afgedankte militaire kleding. Op nieuwe sokken na wordt bijna alles verbrand. "En dat is zonde. Soms is de kleding nog helemaal nieuw", laat de Hilversumse kunstenares weten.
In het distributiecentrum wordt alle persoonlijke informatie uit de kleding gehaald en het textiel verknipt. Het afgedankte textiel kan niet in zijn geheel naar winkels, omdat er dan misbruik van kan worden gemaakt. "Doordat het distributiecentrum erop vertrouwt dat ik het op de juiste manier verwerk in mijn kunst, heb ik de afspraak dat ik de kleding wel in zijn geheel mag meenemen."
Tekst gaat door onder de foto.
De meeste Oekraïense vrouwen spreken geen Nederlands of Engels, maar door met de handen te werken ontstaat er verbinding. "Toen iedereen aan het werk ging heerste er veel ontspanning en rust. Naarmate de workshop vorderde kwamen er ook steeds meer verhalen en gevoelens bij hen los", blikt Elganan terug.
Zo spreken de vrouwen over een Oekraïens volkslied met als titel 'Two Colors' dat gaat over borduren. In het lied staat rood voor de liefde en zwart voor verdriet. "We hebben dit liedje samen geluisterd en toen merkte ik dat muziek een hoop bij hen losmaakt. Je voelde een soort universeel verdriet. Ik vind het mooi dat er zoveel verbinding ontstond."
Veel lof
Naast de Oekraïense vrouwen spreekt ook de Hilversumse opvang veel lof over de workshop. "Zij wisten helemaal niet dat de mensen hier behoefte aan hadden. Men heeft vaak de neiging om anderen te laten praten zodra zij iets hebben meegemaakt, maar dat hoeft niet altijd. Luisteren naar muziek of met de handen bezig zijn kan ook veel gevoelens losmaken en helpen bij het verwerkingsproces."
De onderstaande visualisatie neemt je mee langs de verschillende borduursels. In totaal zijn er tien borduursels uitgelicht. Klik op de knop rechtsonder om de verhalen achter de borduurwerken te ontdekken.
Tekst gaat door onder de visualisatie.
De vrijheidsrok is afgelopen weekend geëxposeerd in de galerie van Art Hilversum als onderdeel van de expositie 'ontmoetingen'. In de galerie is werk te zien dat tot stand is gekomen na ontmoetingen tussen Hilversumse kunstenaars en Oekraïense vluchtelingen die in Hilversum verblijven bij gastgezinnen of in de vluchtelingenopvang.
De expositie is nog tot eind mei te bezichtigen. Na die tijd hoopt de kunstenares dat de rok gaat reizen. "Zowel Bibliotheek Hilversum als Het Nederlands Vestingmuseum in Naarden zijn al geïnteresseerd", laat Elganan weten. "Ik weet dat ik de oorlog niet kan stoppen, maar ik kan wel de verhalen van alle vrouwen omzetten in kunst en hen en mooie ervaring geven waar zij met een positieve blik op terug kijken."
Bekijk hier een sfeerimpressie van de opening.