In het programma De Verdwenen Stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Haarlem om te kijken hoe die in de loop van de tijd is veranderd. Deze keer gaan we op zoek naar de loop van wat eens een belangrijke beek was. Deze kwam uit de duinen en liep dwars door het centrum van de stad, om te eindigen in het Spaarne.
Niet veel Haarlemmers zal het direct opvallen, maar de vele vierkante stenen door de Koningstraat, Grote Houtstraat, Oude Groenmarkt en Damstraat geven tesamen aan hoe de loop van de beek ooit moet zijn geweest richting het Spaarne. Op een aantal stenen langs de route staat een aanvullende tekst: loop van de voormalige "beek". Het ging hier dan ook niet om zomaar een beek, vertelt stadsgids Marius Bruijn: "Je zou zelfs kunnen zeggen dat de beek misschien een van de redenen is geweest dat Haarlem op deze plek ontstaan is. Maar het is moeilijk om daar echt harde uitspraken over te doen, omdat we over die allervroegste ontstaansgeschiedenis van Haarlem eigenlijk niet zo heel veel weten."
Onder de grond
Van de beek zelf is, behalve de stenen dan, niet veel meer terug te vinden. In de Middeleeuwen was het nog een bovengrondse waterloop, maar in de loop der eeuwen is het beekje steeds meer onder de grond terecht gekomen. Nu zie je er niets meer van. "In de negentiende eeuw", vertelt stadsarcheoloog Anja van Zalinge, "hebben ze die beek, net als alle grachten, gedempt." Het zal dus een lastige klus worden om nu nog iets van de oorspronkelijke beek terug te vinden. Er zijn volgens Van Zalinge nog een paar plekjes, maar die zijn wegens veiligheidsredenen afgesloten. "Het is de laatste jaren zo achteruit gegaan, dat zelfs in de Grote Houtstraat verzakkingen komen. Dat winkelend publiek gewoon een meter verder zakte. Dan val je in principe zo door een gewelf in die beek, drie meter dieper. Dus dat willen we niet."
Riool
We lopen met Marius door de straten en volgen zo de loop van de vroegere beek. "Hier in de Grote Houtstraat", zegt hij, "zit waarschijnlijk niets meer van de beek onder de grond, maar onder de huizen ligt het nog wel. De beek is feitelijk onderdeel van de kelders van de huizen geworden. Je zou er dus restanten van de beek moeten kunnen vinden." Onder sommige huizen maakt de beek zelfs nog onderdeel uit van de bestaande riool.
Bruijn: "Toen in de negentiende eeuw die waterstroom werd gedempt, werd een deel van die tunnels hergebruikt voor de aanleg voor een voor die tijd moderne riolering. Later is dat weer vervangen door modernere riolering, op een paar plekken na dan."
Donker en vochtig
De beste plek om nog iets van de beek te vinden is volgens Anja van Zalinge onder het Stadhuis. Dus dat wordt onze volgende locatie. We gaan naast de raadszaal een deurtje door en een trappetje af en komen zo eindelijk in de buurt van waar we naar op zoek zijn: de historische beek. Het is er donker en vochtig, maar Anja weet de weg. Gelukkig maar. En dan staan we, in het schijnsel van de zaklantaarn, opeens voor een restant van de beek. "Het is volgestort met zand", legt ze uit. In de originele staat was de beek drie meter diep, maar nu moet je uitkijken je hoofd niet te stoten.
Spaarne
Ten slotte wil Marius ons nog één ding laten zien. We volgen hem door de Damstraat richting het Spaarne. "Precies op deze plek mondde de beek uit in de rivier. Er is hier een aantal jaar geleden een ondergrondse parkeergarage aangelegd, dus je kan hier een schep in grond steken, maar je gaat absoluut niks meer van de beek vinden. Maar waarschijnlijk het mooiste restant van de beek zie je daar aan de oever van de rivier Het Spaarne." Onder in de kademuur laat hij ons een dichtgemetseld gewelf zien. Hier moet dus ooit de beek in het Spaarne zijn uitgemond.
Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app.
