Preventief fouilleren: een vloek of een zegen?

In september vorig jaar werd door de gemeente Amsterdam en de politie een experiment uitgevoerd met preventief fouilleren. Op basis van de resultaten, werd besloten deze actie dit jaar uit te bereiden. Ook in Zaandam, waar een proef is met preventief fouilleren in de wijk Poelenburg, de Russische Buurt en in het centrum, werd besloten het experiment te verlengen tot minstens 1 juli 2022. De Amstelveense gemeenteraad zette juist in december een streep door de mogelijkheid tot preventief fouilleren.

Veiligheidsrisicogebied 

Op grond van artikel 151b Gemeentewet kan de gemeenteraad de burgemeester in bepaalde gevallen bevoegdheid verlenen om een veiligheidsrisicogebied aan te wijzen. Dit kan wanneer de openbare orde verstoord wordt door de aanwezigheid van wapens of als daar ernstige vrees voor is. De officier van justitie kan vervolgens bepalen dat de politie in dat gebied preventief mag fouilleren. 

Afgelopen gemeenteraadsverkiezingen werd het onderwerp preventief fouilleren weer in verschillende partijprogramma's aangehaald. Onder meer in de gemeente Amstelveen, Alkmaar en Zaanstad. Zo stelt de VVD in Zaanstad dat het toepassen van preventief fouilleren permanent moet worden. In Alkmaar geeft het CDA aan er voorstander van te zijn dat de maatregel ingevoerd kan worden in bepaalde risicogebieden om ongelukken te voorkomen, maar dat het niet mag leiden tot profileren.

Maatschappelijke kritiek 

Een ingewikkeld punt. Op de maatregel klinkt al diverse jaren maatschappelijke kritiek. Etnisch profileren zou volgens bepaalde deskundigen en partijen op de loer liggen. Dat deze zorgen niet ongegrond zijn, blijkt onder meer uit het onderzoek proactief politieoptreden.

Uit onderzoek van Twynstra Gudde blijkt dat etnische minderheden relatief zijn oververtegenwoordigd in proactieve controles. Hiervoor zou niet altijd een objectieve rechtvaardiging zijn. 

Dat klinkt criminoloog Marc Schuilenburg bekend in de oren. Volgens hem werkt preventief fouilleren stigmatisering in de hand. "Vaak worden bij zulke controles dezelfde personen uitgekozen en mensen met een bepaalde huidskleur. In Amsterdam zeggen ze daar een oplossing voor te hebben, maar dat is naar mijn idee geen echte oplossing."

Volgens Schuilenburg laten ze daar burgers de politie controleren. "Maar de politie is het daar niet mee eens en controleert vervolgens weer de burgers. Preventief fouilleren kost vooral veel manuren, maar levert aan het einde van de streep weinig op."

Willekeurig 

Preventief fouilleren wordt onder meer als belangrijk instrument genoemd in het Actieplan Wapens en Jongeren waarvoor verschillende instanties nauw samenwerken om het wapenbezit onder jongeren terug te dringen.

De woordvoerder van het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten dat preventief fouilleren zonder aanzien des persoons toegepast moet worden. "In een veiligheidsrisicogebied kan de fouilleerbevoegdheid tegen iedereen worden ingezet, dus willekeurig. Zo kan er bijvoorbeeld voor gekozen worden elke vijfde passant in een gebied te fouilleren."

Schuilenburg vindt dat gemeenten en het ministerie beter naar andere oplossingen kunnen kijken dan preventief fouilleren. "Uit onderzoek blijkt dat andere methodes veel effectiever zijn. Denk bijvoorbeeld aan het de-escaleren van bepaalde conflicten binnen jongerengroepen door jongerenwerkers en het inzetten van rolmodellen om voorlichting te geven."

Andere oplossingen 

Als we kijken naar wapenbezit gaat het volgens Schuilenburg vooral om jongeren met bepaalde gedragsproblemen. "Het is dan veel effectiever om sociaal-psychologische programma's in te zetten. De lokale kennis van gemeenten - vaak weten ze daar in welke wijken de problemen vooral spelen en bij wie - kan dan beter worden gebruikt om hulp op maat te bieden, dan daar fouilleerteams neer te zetten wat profilerend werkt."

Het ministerie van Justitie en Veiligheid laat weten dat de toepassing van preventief fouilleren momenteel wordt beoordeeld. Deze evaluatie is in het voorjaar van 2022 afgerond.