Coronacrisis en de culturele sector: dit zijn de gevolgen volgens een directeur, econoom en filosoof

Marjan Slob, filosoof

"We leven in een uitdagende tijd voor de culturele sector. De sector lijdt onder de  coronacrisis, terwijl wij kunst juist zo hard nodig hebben. Kunst kan uitdrukken wat leven is. Kunst raakt je op een unieke manier. We hebben kunst nodig om ons bestaan te vieren. Ons verbonden te voelen. Kunst verbindt, overstijgt en overkoepelt. 

Economie is belangrijk, maar meer als voorwaarde voor dingen. De economie zorgt ervoor dat het leven loopt. Dat je veilig bent, een dak boven je hoofd hebt, dat je kan douchen enzovoort. Maar het leven is wel meer dan dat. Het is meer dan gewoon kunnen bestaan. Kunst en cultuur zorgt ervoor dat wij het leven kunnen vieren. Neem bijvoorbeeld een festival: doordat je samen hetzelfde meemaakt, creëer je verbondenheid. Je luistert met elkaar naar dezelfde muziek en voelt je hierdoor met elkaar verbonden. Dat maakt je gelukkig. 

Als wij geen kunst zouden hebben, dan zou dat voelen als een soort amputatie. We zullen er niet aan dood gaan, maar we zullen een taal gaan missen of gevoel voor de veelzijdigheid van het menselijk bestaan. Waar het in de economie gaat om het onpersoonlijke, een neutraal ruilmiddel in de vorm van geld dat aan iedereen gegeven kan worden, gaat het in de kunst en cultuur juist om het hoogstpersoonlijke en tegelijkertijd het meest menselijke wat er is. Cultuur is het beleg op de boterham. Hetgeen dat het leven mooi maakt."

Arjo Klamer, hoogleraar culturele economie 

"Het is heel belangrijk om te begrijpen dat kunsten niet van zichzelf kunnen leven. Kunstenaars verkopen te weinig, de kaartjes zouden te hoge prijzen hebben als alle kosten met de opbrengst moeten worden gedekt, dus er moet altijd geld bij. Vroeger waren dat de rijke particulieren die het geld voor cultuur ophoestten en dat was eigenlijk een goed systeem.

Maar toen in de Tweede Wereldoorlog de Duitsers kwamen, brachten die het principe mee dat de overheid zou moeten bijdragen aan kunst en cultuur in plaats van de elite. De Duitsers hadden daar belang bij. Dat principe handhaven wij nog steeds, dat hebben wij overgehouden aan de bezetting. De culturele sector is inmiddels aan de overheidsfinanciering gewend geraakt, sindsdien is de overheid steeds belangrijker geworden in de financiering van de kunsten.

Maar de afgelopen achttien jaar is de overheid zich aan het terugtrekken. Het begon met de VVD'er Halbe Zijlstra die zei: 'Jongens, dit is te veel. De kunstensector wordt te afhankelijk van overheidsfinanciering, we kunnen het geld ook ergens anders aan besteden.' De overheid heeft dus een terugtrekkende beweging gemaakt met allerlei bezuinigingen. Dat zie je nu ook, waardoor de sector behoorlijk in de problemen is gekomen. 

Ik denk dat deze crisis de kans biedt om het besef bij mensen te laten groeien hoe belangrijk kunst is. De coronacrisis is het moment is om het hele financiële systeem anders in te richten. Ik vind dat de verantwoordelijkheid van het voortbrengen van kunst nu te veel bij de makers, de financiers en de overheden ligt. Dat spel wordt steeds maar weer gespeeld. Makers moeten zich meer richten op ons mensen. En wij moeten beseffen dat wij kunstenaars nodig hebben om ons leven inhoud en houvast te geven. Mensen die genieten van kunst en cultuur en die kapitaal hebben, moeten bereid zijn voor de kunst te betalen. Kunstenaars hebben jou iets te bieden dat iets toevoegt aan het leven. De wederkerigheid moet zijn dat wij hen ook iets aanbieden, namelijk geld."

Titia Haaxma, directeur Cultuur + Ondernemen 

"De sector wordt hard getroffen. Een heleboel dingen kunnen niet doorgaan. De inkomsten vallen weg en dat sijpelt door in de hele bedrijfstak. Maar het coronatijdperk biedt ook kansen in het ondernemerschap. De culturele sector moet zich in coronatijd opnieuw uitvinden. Binnen onze Stichting Cultuur + Ondernemen, het kenniscentrum voor ondernemers in de cultuurbranche, kregen wij in de eerste periode vooral vragen over regelingen die de overheid heeft getroffen voor de sector. Nu zie je steeds meer dat mensen bij ons aankloppen die het coronatijdperk beginnen te zien als ondernemend vraagstuk.

Mensen gaan echt nadenken over: wat heb ik te bieden en hoe kan ik dat op een andere manier bij mijn publiek brengen? Ik ken een ontwerpster en die maakt 3D-geprinte lingerie. Dat is iets wat nu niet meer door kan gaan. Daarom heeft zij een naaicursus ontwikkeld om zelf thuis zwempakken te naaien. Maar ook andere afdelingen binnen de culturele sector kijken naar nieuwe manieren om zichzelf uit te vinden, zoals bijvoorbeeld theaters. Zij kijken naar de anderhalvemeter-mogelijkheden. Zo wil een van de Nederlandse theaters met kleine, goedkope producties proberen zo snel mogelijk weer voor een publiek te spelen. Musea proberen hun collecties digitiaal aan te bieden. 

Maar de grote uitdaging is wel: hoe zorg je ervoor dat je hiermee geld verdient? Het grote vraagstuk is nu: in hoeverre is men bereid te betalen voor online kunst of livestreams? Het komt er heel erg op aan de creativiteit aan te wenden in het ondernemersschap. De culturele sector staat dus voor de uitdaging: hoe kan ik mijn product in een dusdanige vorm gieten dat het bij mijn publiek terechtkomt en ik er ook nog iets mee kan verdienen? Dus niet alleen het creeëren is belangrijk, ook het product aan de man brengen. Een goede artistieke productie zonder je publiek te bereiken, bezorgt geen brood op de plank. Andersom, een goed ondernemersplan, maar geen artistieke productie levert ook niets op, want dan heb je geen publiek."