De sancties tegen de Russische president Vladimir Poetin en een kring van honderden mensen om hem heen zijn ongekend. Naast deze gerichte strafmaatregelen zijn er ook sancties die gelden voor álle Russen. Maar die zijn niet waterdicht. Een groep oligarchen met een dubbel paspoort kan een deel van die sancties ontwijken.
Dat bevestigen juristen, die zich op verzoek van Nieuwsuur bogen over de precieze bepalingen van de sancties. Het gaat om een groep geboren Russen, die ook volwaardige ingezetenen van de Europese Unie zijn omdat ze een paspoort gekocht hebben. Ze schaften zo'n 'gouden paspoort' vaak aan in EU-landen zoals Malta en Cyprus.
Grip krijgen op deze oligarchen, die een dubbele nationaliteit hebben, was altijd al lastig voor de EU. Maar nu er sancties worden opgelegd geldt dat nog meer, zegt de Maltese onderzoeksjournalist Matthew Caruana Galizia: "Ze zullen op alle documenten hun Maltese nationaliteit zetten. Als je bijvoorbeeld een bedrijf in Frankrijk opricht en je gebruikt daarbij je Maltese nationaliteit, sta je geregistreerd als Maltees." De Russische bezittingen zijn dan niet op te sporen door Frankrijk.
'Niet voor ingezetenen'
Eén van de andere sancties die de 'EU-Russen' makkelijk kunnen ontwijken is de bepaling dat er niet langer bedragen groter dan 100.000 euro vanuit Rusland naar de EU mogen worden gestort. Die kent een belangrijke uitzondering. Want deze "is niet van toepassing op onderdanen van een (EU-)lidstaat of natuurlijke personen die in het bezit zijn van een tijdelijke of permanente verblijfsvergunning voor een lidstaat". Advocaat Yvo Amar:"Russen met een EU-paspoort zijn daarom uitgezonderd van deze regeling,"
Deze regeling is er volgens Miguel Maduro, hoogleraar transnationale overheid aan het European University Institute, simpelweg omdat de EU haar burgers de mogelijkheid wil bieden om hun geld weg te halen uit Rusland. "Het is logisch dat de Europese Unie toestaat dat EU-burgers of -ingezetenen geld op hun EU-bankrekeningen kunnen blijven storten." Volgens hem is het juridisch wel mogelijk om dit aan banden te leggen, "maar dat is een politieke keuze".
'Laveren tussen sancties'
Advocaat Amar is expert op het gebied van sancties en exportcontrole. Hij ziet dat Russen met een dubbel paspoort mogelijkheden hebben om sancties te omzeilen. "Ze kunnen hun geld spreiden, zodat zij tussen de verschillende sanctieregimes kunnen laveren en uiteindelijk toch nog bij hun geld kunnen."
Daarbij worden ze onder meer geholpen door hun superjachten, waar een deel van hun vermogen in zit. Een voorbeeld hiervan is bouwmagnaat Maxim Shubarev, een Rus met een Maltees paspoort. Zijn jacht verplaatste hij snel van Malta naar Turkije toen in het Europees parlement de roep klonk om alle EU-havens te sluiten voor superjachten.
'Stop gouden paspoorten'
Het Europees Parlement wil dat er een einde komt aan zogenoemde gouden paspoorten. Maar de EU kan dat lastig zelf afdwingen, zegt Hans Vedder, hoogleraar economisch recht aan de Rijksuniversiteit Groningen. "Sowieso zullen de sancties in de praktijk gebracht moeten worden door de EU-lidstaten, niet door de EU. De EU heeft geen banken die tegoeden kunnen bevriezen. En de EU kan ook geen boten aan de ketting liggen. Dat moeten lidstaten doen."
Er loopt een procedure tegen Malta en Cyprus vanuit de Europese commissie, maar de diplomatieke weg lijkt het meest kansrijk. Ook de VS hebben zich nu uitgesproken tegen Gouden paspoorten. Eerder gaf de Britse premier Johnson al aan dat ze ook in Londen de strijd met oligarchen aan willen gaan. Daarom stoppen de Britten met het 'Gouden Visum.'
Nieuwsuur dook eerder al in de schimmige wereld van de paspoorthandel: