De strijd tegen tuberculose krijgt vandaag een krachtige impuls met de start van het internationale samenwerkingsverband UNITE4TB. De komende zeven jaar gaan dertig wetenschappelijke instellingen en bedrijven uit dertien landen onder leiding van het Radboudumc in Nijmegen op zoek naar nieuwe behandelingen met combinaties van oude en nieuwe medicijnen.
Het initiatief, waarvoor 185 miljoen euro beschikbaar is, krijgt een belangrijke plek in de strategie van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) om tuberculose (tbc) in 2050 de wereld uit te helpen.
Tuberculose is de meest dodelijke infectieziekte. Ieder jaar sterven er 1,4 miljoen mensen aan. Vorig jaar waren het er zelfs 2,4 miljoen als gevolg van de coronapandemie. Die zorgt er enerzijds voor dat patiënten zorg mijden, anderzijds verdringt de zorg voor covid-19-patiënten veel andere zorg. Wereldwijd komen er jaarlijks 9 tot 10 miljoen tbc-patiënten bij, voor het overgrote deel in arme landen.
'Uniek project'
De helft van de beschikbare 185 miljoen euro komt van het bedrijfsleven, de andere helft van overheden, waaronder 25 miljoen euro van de Duitse regering. Het project is onderdeel van het publiek-private samenwerkingsverband IMI AMR Accelerator, dat is opgezet om sneller nieuwe geneesmiddelen te ontwikkelen om infecties door bacteriën die ongevoelig zijn voor antibiotica te behandelen of te voorkomen.
Behalve het Radboudumc neemt vanuit Nederland ook KNCV Tuberculosefonds deel aan UNITE4TB dat op organisatorisch vlak ondersteund wordt door de Nederlandse non-profitorganisatie Lygature. Verder horen tot de deelnemers een reeks Europese topuniversiteiten, waaronder de London School for Hygiene and Tropical Medicine, instellingen uit de Verenigde Staten en Zuid-Afrika en onder meer de wereldwijd actieve farmaceuten GSK en Janssen.
"Het is een unieke samenwerking", zegt projectleider Martin Boeree, longarts in het Radboudumc. "Het initiatief ervoor is in Nederland genomen en wij coördineren het ook."
De onderzoekers richten zich zowel op tuberculose veroorzaakt door resistente bacteriën als door bacteriën die nog wel gevoelig zijn voor de werking van medicijnen. "In 90 tot 95 procent van de gevallen is de tuberculosebacterie niet resistent en dus nog wel gevoelig voor medicijnen", zegt Boeree.
De behandeling van tuberculose duurt lang. Minstens zes maanden als de bacterie gevoelig is voor de gebruikte medicatie, en één tot anderhalf jaar als er sprake is van een resistente vorm van tuberculose. Patiënten worden altijd behandeld met een cocktail van drie of vier middelen.
"Met UNITE4TB gaan we nu versneld onderzoeken welke nieuwe middelen we moeten combineren met welke al bestaande middelen om tot de meest werkzame en de snelst werkende cocktail te komen", zegt Boeree. "Het terugbrengen van de behandelduur naar vier maanden of drie of twee, zou een belangrijke stap zijn om de therapietrouw te verhogen. En dus ook om tuberculose in 2050 de wereld uit te krijgen."
De lange duur van de tuberculosebehandeling breekt patiënten vaak op, zeker in arme landen waar de gezondheidszorg veel minder toegankelijk is dan in het rijke Westen.
Locaties
In de voorbereiding van UNITE4TB zijn zo'n veertig onderzoeklocaties gekozen. "Daarvan gaan we er 25 gebruiken. Die liggen verspreid in Afrika, Azië, Latijns-Amerika en Oost-Europa." De nieuwe medicijnen die beschikbaar komen voor onderzoek door UNITE4TB zijn nu allemaal nog in een tamelijk vroege fase van onderzoek.
In de komende zeven jaar gaat UNITE4TB fase-2-trials organiseren waarbij kleine groepen tuberculosepatiënten verschillende combinaties van oude en nieuwe medicijnen krijgen om de werkzaamheid en de juiste dosering vast te stellen. De trials worden opgezet met behulp van kunstmatige intelligentie en geavanceerde modelleringstechnieken.
Dat moet resulteren in behandelcombinaties met een grote kans op succes in de vervolgfase van het medicijnonderzoek, de fase-3-trials waaraan grote groepen patiënten deelnemen.