Aan vogelgriep sterven vaak vogels, maar ook steeds vaker zoogdieren en zelfs mensen: honderden mensen wereldwijd zijn inmiddels overleden. Afgelopen week viel het eerste slachtoffer in de Verenigde Staten, waar ook opvallend veel koeien zijn besmet. Hoe goed is Nederland voorbereid?
Sinds vorig jaar voor het eerst het H5N1-virus - dat vogelgriep veroorzaakt - werd vastgesteld bij Amerikaanse koeien, lukt het maar niet de verspreiding ervan in te dammen. En dat leidt tot zorgen bij experts. "Zéér zorgwekkend. Vogelgriep kan mensen ernstig ziek maken en erger", zegt Peter Chin-Hong, een vooraanstaande hoogleraar infectieziekten aan de Universiteit van Californië.
Amerikaanse experts vinden dat de Amerikaanse overheid veel te weinig doet en waarschuwen voor dezelfde fouten als bij covid. Zo zijn er amper maatregelen en wordt er ook niet uitvoerig getest op het virus. "Onze overheid reageert veel te traag", zegt Chin-Hong. "Als je onderzoek uitstelt naar hoeveel mensen en dieren besmet zijn, krijg je meer overdracht."
'Niet goed geregeld'
Inmiddels zijn tientallen verschillende soorten zoogdieren besmet met het virus. Vooral roofdieren als poema's, otters en wasberen. Maar sinds vorig jaar dus ook koeien. Voor Chin-Hong is het niet de vraag óf er een pandemie dreigt, maar wannéér. "De wereld moet nu op haar hoede zijn. De trein heeft het station al verlaten. Werk samen en zorg voor een actieplan", zegt de Amerikaanse hoogleraar.
Viroloog Marion Koopmans is het met hem eens. Ze ziet weinig bereidheid in de VS om het probleem terug te dringen en wijt dat ook aan de grote landbouwbelangen. "De Amerikanen beperken de rondgang van het virus niet. Koeien worden nog steeds vervoerd. Er is maar een handjevol mutaties nodig om het virus van mens op mens te laten overslaan. Het is op dit moment eigenlijk één groot gokspel."
Als er een Amerikaanse epidemie zou overwaaien - en daarmee dan een pandemie wordt - is Nederland nog niet goed voorbereid. "Al hebben we een pandemie achter de rug, we moeten nu al kijken wat we daarvan hebben geleerd. Welke maatregelen helpen tegen de verspreiding van een virus. En willen we die nog? Want er is veel weerstand ontstaan na de coronacrisis", zegt Koopmans.
Ze vreest dat veel mensen zich niet zullen willen laten vaccineren. "Er is weerstand tegen maatregelen die echt nodig zijn bij een pandemie. Zoals scholen sluiten, grote bijeenkomsten afgelasten. Dat willen mensen niet meer. Dus wat ga je wel doen? Daarover moeten we nu al nadenken."
Achtertuin
De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt dat het vogelgriepvirus steeds beter in staat zal zijn om mensen te besmetten en sloeg vorig jaar al alarm. Inmiddels zijn er volgens Koopmans zo'n duizend humane infecties bekend wereldwijd. "De helft van die mensen overlijdt. Maar er wordt waarschijnlijk veel gemist."
De Amerikaanse man die bezweek aan de vogelgriep had geen goede gezondheid. Hij was overigens niet in contact geweest met koeien, maar raakte besmet door kippen en wilde vogels in zijn achtertuin.
Als het gaat om de aanpak van vogelgriep bij dieren heeft Nederland wel een goed doortimmerd plan, zegt Koopmans. Wij zagen door vogelgriep in Azië dat het vaak in pluimvee voorkwam. Er wordt in Nederland goed geruimd en huisartsen en ziekenhuizen monitoren de griep. Als een patiënt een raar verhaal heeft in combinatie met diercontact, dan wordt daar goed op gereageerd."
'Geen extra zorgen'
Bij Nederlandse pluimveebedrijven zijn de afgelopen jaren al zo'n zeven miljoen dieren gedood. Maar de zorg van experts is vooral wat er gebeurt als het virus muteert. Voor Koopmans is de pandemische paraatheid van Nederland dan ook geen post waar je nu op moet bezuinigen. "Goedkoop is duurkoop. Als er wel een pandemie komt, heb je een veelvoud aan kosten."
Het Belgische ministerie van Volksgezondheid raadt sinds deze week iedereen met symptomen van een luchtweginfectie aan een mondkapje te dragen in de zorg en op drukke plekken. Minister Fleur Agema van Volksgezondheid vindt dat voor Nederland nog niet nodig, zei ze vrijdag. "We houden het goed in de gaten, maar het is niet zo dat we ons op dit moment extra zorgen maken over de ontwikkeling van welk virus dan ook."
Koopmans: "In Nederland adviseren we om thuis te blijven als je ziek bent. Maar als dat niet kan, is wat de Belgen zeggen niet onverstandig. We zouden daar in Nederland ook naar kunnen kijken."
Besmettingen vogelgriep
De huidige variant van de vogelgriep ontstond in de jaren 90 op een pluimveebedrijf in China en kwam via wilde vogels naar Europa. Vanaf 2021 was er een flinke toename van het aantal uitbraken. De laatste jaren heeft het virus zich verder verspreid naar Noord-Amerika, Zuid-Amerika en Antarctica. Het virus dook ook op bij koeien. Daarnaast zijn er besmettingen vastgesteld bij onder meer vossen, pinguïns, tijgers en leeuwen.