Moet het CDA in het kabinet blijven? En kan Wopke Hoekstra partijleider blijven? Die vragen werpen regionale CDA'ers op na de verkiezingsnederlaag, waarbij kiezers de partij massaal de rug toekeerden.
Ook binnen de Tweede Kamerfractie van de partij staat de vraag 'hoe nu verder' centraal. Dinsdag is er fractieberaad, en ook de top van de partij en de regionale voorzitters praten die dag verder, nadat vrijdag al digitaal crisisoverleg plaatsvond. In dat overleg was de woede en de teleurstelling groot, zeggen betrokkenen tegen de NOS.
De dreun van de verkiezingsnederlaag is keihard aangekomen. "Doorgaan of er niets gebeurd is, is geen optie meer", aldus een betrokkene.
Al langer worstelden regionale politici met de koers van de partij vanwege vooral het stikstofbeleid en de omgang met de boeren. Het gevoel bij de regionale CDA'ers die de NOS sprak is dat het verlies bij de provinciale verkiezingen door de landelijke koers komt.
Politiek verslaggever Jorn Jonker:
"Het belooft dinsdag spannend te worden. Sommigen willen in het crisisberaad betogen dat Wopke Hoekstra weg moet of dat het CDA direct uit het kabinet moet vertrekken. Betrokkenen die wij spreken verwachten dat het zover nu niet meteen komt omdat een meerderheid van de aanwezigen Hoekstra en het kabinet waarschijnlijk nog even de tijd willen geven.
In elk geval zullen CDA-prominenten meer actie eisen op stikstofgebied en aandringen op beter luisteren naar de boeren. Ook onder hen die Hoekstra de tijd gunnen om voorlopig te blijven, is wel het besef dat de situatie niet te lang kan duren en er richting Tweede Kamerverkiezingen iets moet gebeuren. Die verkiezingen kunnen snel komen, beseffen de meesten. Hoekstra zei eerder niet weg te willen en kan na dinsdag nog steeds partijleider zijn, maar dat betekent niet automatisch dat hij dat van zijn achterban dat nog lang mag blijven.
Vrijdag zeiden CDA-ministers dat het kabinet na de enorme winst van de BBB niet meer door kan op de ingeslagen weg op het stikstofbeleid. Het kabinet hamert tot nu toe op een halvering van de stikstofuitstoot in 2030 en sluit gedwongen saneren van veehouderijen niet uit.
Op het ministerie van Landbouw is het denken over het toekomstig stikstofbeleid begonnen, maar premier Rutte wilde vrijdag nog niet zeggen wat dat in praktijk kan betekenen. "Mocht het CDA in de coalitie op dat vlak niets bereiken, dan moet je je serieus afvragen, wat we nog in dit kabinet doen", zegt een CDA'er tegen de NOS.
Meerderen wijzen erop dat het vasthouden aan het jaar 2030 en het vasthouden aan gedwongen uitkoop breekpunten voor het CDA kunnen en moeten zijn. Ook spreken veel CDA'ers van een bestaanscrisis. En de regie vanuit het partijbestuur en de partijtop ontbreekt, valt te horen.
'Verkeerd verkocht'
De afgelopen jaren verschenen verschillende stukken van het CDA over de koers, zoals onlangs het rapport "Voor heel Nederland", dat pleit voor de aanpak van ongelijkheid en het terugkeren van voorzieningen op het platteland. "Met die inhoud is weinig mis", zegt een CDA'er, "maar het is moeilijk besturen als de kiezer van een kabinet waar het CDA in zit heel ander beleid krijgt."
"Na twee jaar in het kabinet heeft het CDA vooral ingeleverd en weinig binnengehaald", vindt een ander. Weer een ander zegt dat aan de inhoud weinig mankeert. "Maar het is verkeerd verkocht door de partijtop, die verkeerde keuzes maakt in onze profilering."
"Asiel en migratie zijn ook belangrijk, maar omzien naar elkaar ook, en dat is iets waar Wopke weinig mee doet.
In een brief van de Zuid-Hollandse provinciale afdeling aan de leden over de verkiezingsnederlaag schrijft voorzitter Peter Heijkoop het nu niet verstandig te vinden het gesprek te voeren over "welke poppetjes direct moeten opstappen". Maar "zelfreflectie en vernieuwing" zijn wel hard nodig. "Ik wil nu niet over mensen praten, maar de komende tijd moeten mensen wel over hun toekomst nadenken", licht hij dat toe.
Ook schrijft hij dat er geen behoefte is aan "managers voor de BV Nederland" maar nu "meer dan ooit" aan "moreel leiderschap". In een toelichting op zijn brief zegt hij tegen de NOS dat er in de campagne op de verkeerde punten nadruk is gelegd. "Asiel en migratie zijn ook belangrijk, maar omzien naar elkaar ook, en dat is iets waar Wopke weinig mee doet".
Heijkoop vindt dat het CDA daarin te veel achter de VVD aanhobbelt. "Als we de hele tijd migratie en veiligheid benadrukken, waarom zou je dan op ons stemmen als een soort van VVD light, in plaats van het origineel?"
Ook in Den-Haag is onvrede te horen. Tweede Kamerlid Amhaouch ziet teleurstelling in alle regio's dat het kabinet "in de brede niet levert en keer op keer zaken niet oplost". Hij vindt dat hij zelf als lid van de fractie ook "de hand in eigen boezem" moet steken. "Zijn wij hier te lief en naïef geweest richting het kabinet waar een VVD-premier alles bagatelliseert en een D66 dat radicaliseert? Dat is ons huiswerk deze week."