Zoutdam IJmuiden werkt niet goed: wateroverlast dreigt voor vier miljoen mensen als er niet wordt ingegrepen

De zoutdam is gebouwd in het Binnenspuikanaal in IJmuiden om de verzilting in het Noordzeekanaal tegen te gaan. Door het gebruik van de grote Zeesluis IJmuiden stroomt er veel zout water het kanaal in. Om te voorkomen dat het kanaal langzaam steeds zouter wordt, is de zoutdam bedacht. De zoutdam zorgt ervoor dat dit zoute water via het Spui- en Gemaalcomplex terug naar zee gepompt wordt. Het is een unieke constructie die nu in de testfase zit. De zoutdam maakt gebruik van het natuurkundig principe dat zout water zwaarder is dan zoet water.

Laagwater dreigt spui pompen te beschadigen

Rijkswaterstaat heeft ontdekt dat de nieuwe zoutdam in IJmuiden meer invloed heeft op het waterbeheer dan eerst werd verwacht. Na de aanleg van de zoutdam eind 2024 bleek de impact groter te zijn. 

De werking van de zoutdam zorgt voor een lager waterpeil in het Binnenspuikanaal. Dit komt doordat zout water zwaarder is dan zoetwater, en door de weerstand van de zoutdam. Het blijkt dat het waterpeil vlak voor de pompen van het gemaal sneller daalt dan verwacht. Het waterpeil dreigt zo laag te worden dat de pompen onvoldoende water kunnen aanzuigen. Als dat gebeurt, kunnen de pompen ernstige schade oplopen. Ook is het moeilijker om het waterpeil snel te verlagen bij veel regen. 

Onverwachte tegenslag

Het laagwaterprobleem is een onverwachte tegenslag voor Rijkswaterstaat. Aan het project is jaren gerekend en getekend door de knapste koppen in de branche. Ook is, voordat tot de bouw werd overgegaan, een precies schaalmodel nagebouwd waarin de werking van de zoutdam werd nagebootst. "Met dit effect is helaas geen rekening gehouden", zegt Jan Rienstra van Rijkswaterstaat. "Bij de vooronderzoeken is vooral gekeken naar of de dam ook deed wat hij moest doen: zout en zoet water scheiden". Hij noemt de tegenslag 'vervelend', maar beschouwt het ook als een uitdaging om een goede oplossing voor het probleem te vinden.

Wateroverlast voor miljoenen Nederlanders

Als het niet lukt om overtollig water bij IJmuiden terug naar zee te pompen, heeft dat grote gevolgen voor Nederland. Eerst stijgt dan het water van het Noordzeekanaal. Daarmee ontstaat een afvoerprobleem voor grote delen van Nederland. Rijkswaterstaat heeft becijferd dat er dan hoogwaterproblemen dreigen. "Als de pompen in IJmuiden het niet doen krijgen vier miljoen Nederlanders natte voeten", zegt Jan Rienstra van Rijkswaterstaat. Het is dus van het grootste belang dat de pompen in IJmuiden perfect blijven functioneren.

Maatregelen voor de korte termijn 

In opdracht van Rijkswaterstaat heeft kennisinstituut Deltares de nieuwe situatie onderzocht en een aantal tijdelijke oplossingen voorgesteld. Op korte termijn wordt aangeraden de deur in de zoutdam open te zetten. Die deur is aanwezig om het onderhoud aan de dam vanaf het water mogelijk te maken. Als die deur wordt opengezet, stroomt zoeter water langs de zoutdam, waardoor het waterpeil bij het gemaal stijgt en de pompen weer goed kunnen werken. 

Dat heeft wel gevolgen voor de verzilting van het kanaal. Omdat er dan ook zoet water wordt weggepompt leidt dat tot meer zout in het kanaal. Die toename van de verzilting kan alleen voorkomen worden door het gebruik van de Zeesluis IJmuiden te beperken. Bij iedere schutbeurt van de sluis komt er tienduizend ton zout in het Noordzeekanaal terecht.

Verder is het advies om de pompen langzamer te laten draaien, wat betekent dat het waterpeil eerder verlaagd moet worden.

Maatregelen op lange termijn

Op de lange termijn onderzoekt Rijkswaterstaat de vernieuwing van het Spui- en Gemaalcomplex, met plannen voor dieper gelegen pompen. De renovatie van het Spuicomplex stond al gepland, omdat de spuicapaciteit in IJmuiden vanwege klimaatverandering moet worden verhoogd.

 De voorbereidende onderzoeken zijn in volle gang en het ziet er nu naar uit dat de werkzaamheden aan de nieuwe spui-installatie in 2028 beginnen.