Het verzet moest het in de Tweede Wereldoorlog niet hebben van de Zandvoortse inwoners. Er waren in de jaren 1940-1945 veel NSB'ers actief in de badplaats. Al bij de Provinciale Statenverkiezingen van 1935 stemde bijna een kwart van de bevolking op de Nationaal-Socialistische Beweging van Anton Mussert. En toch is Zandvoort ook de geboorteplaats van één van de dapperste verzetsstrijders: Wim Gertenbach.
Vanochtend was de jaarlijkse herdenking van Willem Johannes Gertenbach op de Zandvoortse Openbare Bergraafplaats. Er werden traditiegetrouw bloemen gelegd bij het graf van Gertenbach, zijn vrouw en drie kinderen. Twee leerlingen van de lokale vmbo-school die naar hem is vernoemd, droegen een gedicht voor.
Gefusilleerd
Het is 83 jaar geleden dat Wim Gertenbach op de Leusderheide door de Nazi's wordt gefusilleerd, op 5 februari 1942. Hij is pas 38 jaar. Gertenbach is getrouwd en vader van drie jonge kinderen. Hij is drukker van de Zandvoortse Courant, maar sinds half november 1941 ook van Het Parool, de (illegale) verzetskrant. Er worden per oplage 7.000 á 8.000 exemplaren gedrukt en verspreid. Een riskante onderneming in een tijd dat de Duitsers bepalen wélke kranten er mogen worden gelezen in ons land en wat daar in staat.
Tekst gaat verder onder de foto.
Het is dus gewaagd van journalist en drukker Gertenbach om het vrije woord te omarmen. Maar ja, hij is nu eenmaal diep overtuigd van het belang ervan. De leiding van Het Parool is Gertenbach op het spoor gekomen via Heemstedenaar Willem de Tello, een bekende sportverslaggever bij de Arbeiderspers. De Tello is tevens raadslid voor de Sociaal Democratische Arbeiders Partij (SDAP), de voorloper van de PvdA. Gertenbach heeft vóór de Tweede Wereldoorlog al drukwerk voor de SDAP verzorgd.
Achterweg
De jonge vader heeft in Zandvoort de Electrische Drukkerij Gertenbach op de Achterweg in Zandvoort van zijn vader overgenomen. Hij drukt met Piet Paap en IJs de Jong Het Parool vanaf nummer 28 op 15 november tot zijn laatste op 24 januari 1942, in totaal zes keer. In de laatste staat onder meer het artikel: ‘Nederlandsche Joden naar concentratiekampen’.
Tekst gaat verder onder de foto.
Madelon de Keizer beschrijft in haar boek 'Het Parool: verzetskrant 1940-1945' uit 1991 hoe er op bruuske wijze een eind komt aan Gertenbachs eerzame werk. De oorzaak is een slordigheid van Frans Goedhart, één van de oprichters van Het Parool. Goedhart is opgepakt op het strand van Scheveningen als hij naar Engeland wil vluchten. In de binnenzak van zijn colbert vindt de Sicherheitspolizei een briefje waarop gekrabbeld staat dat één van zijn helpers ‘twintig riem papier’ naar Gertenbach moet brengen. De Duitsers weten dan genoeg.
Gevaarlijk
Een paar dagen later, op 31 januari 1942, staan twee mannen op de stoep van de drukker. Ze stellen zich voor als mensen van Het Parool. Gertenbach kent ze niet en klaagt dat het gevaarlijk is dat de krant steeds andere mensen naar zijn drukkerij stuurt. Daarop identificeren de twee zich als leden van de Sicherheitspolizei.
Ter dood veroordeeld
Behalve Gertenbach worden zijn assistent-drukkers Paap en De Jong gearresteerd. Met dertien werknemers van Het Parool wordt de Zandvoorter aan het eind van 1942 ter dood veroordeeld en op 5 februari 1943 gefusilleerd. Onder hen ook Heemstedenaar De Tello, die is ontdekt doordat de Duitsers in de drukkerij van Gertenbach een pakketje bladen hebben gevonden met het adres van De Tello. Daarop wordt hij door de Sicherheitspolizei in de val gelokt in een Heemsteeds café. Paap en De Jong overleven de oorlog. Zij krijgen een gevangenisstraf.
Tekst gaat verder onder de foto.
Ontroerend is de afscheidsbrief brief die Gertenbach enkele uren voor zijn dood vanuit de Kriegswehrmachtgefängnis in Utrecht schrijft aan zijn vrouw Rie, kinderen Wimmie (9), Niesje (3), Anne-Mieke (2) en zijn moeder. De brief is in bezit van het Noord-Hollands Archief:
'Dit is de laatste brief die je van me zal ontvangen, want om 2 uur vanmiddag zal het doodvonnis over mij voltrokken worden (....) Rie ik ben bereid om te sterven, voel mij wel erg verdrietig, maar sterk en rustig, want ik weet dat al mijn zonden vergeven zijn (…) Rie, wees sterk en heb vertrouwen en lieve moeder U ook, draag bij het gemis van vader dit ook, maar weet dat het Gods wil is geweest en ontvang in gedachten een flinke omhelsing en sterkte toegewenst (....)
Lieveling je wil Wimmie, Niesje en Anne-Mieke wel echt van mij knuffelen en veel zoentjes geven, al had ik ’t graag ook zelf gedaan en hoop dat je als ze wat ouder zijn je tot steun mogen zijn (....) Ik hoop vrouwtje dat het gauw vrede mag zijn en je weer gauw in ons oude huis mag zijn geïnstalleerd en de winkel goed mag gaan (.....) Ontvang duizend zoenen en omhelzingen en ik zal sterven met de laatste gedachten aan jou, de kinderen en moeder en aan God waarheen ik ga.'
Tekst gaat verder onder de foto.
Veertien maanden na de moord op Wim Gertenbach komen zijn vrouw Rie en zijn drie kinderen om het leven bij een mislukt bombardement van de geallieerden in Haarlem. Op 16 april 1943 is het de bedoeling dat bommenwerpers het werkterrein van de Nederlandse Spoorwegen treffen, maar in plaats daarvan vallen de projectielen even verderop in de Amsterdamse buurt.
Atlantikwall
Rietje, Wimmie, Niesje en Anne-Mieke zijn daar komen wonen nadat ze zijn geëvacueerd uit Zandvoort. De Atlantikwall die de Duiters in de badplaats bouwen, maakt het vertrek van een groot deel van de Zandvoortse bevolking noodzakelijk. In totaal worden bij het mislukte bombardement in de Amsterdamse buurt 85 Haarlemmers gedood.
Bronnen: Het Parool 1940-1945, Verzetsblad in Oorlogstijd (Madelon de Keizer) en Stichting Erebegraafplaats Bloemendaal. Met dank aan: Stichting Democratie en Media en Nel Kerkman.
Meer nieuws uit Haarlem e.o.?
💬 Blijf op de hoogte via onze Facebookgroep Nieuws uit Haarlem en omgeving. Reageer, discussieer en deel jouw nieuws.
📰 Volg de laatste berichtgeving altijd via NHNieuws.nl/Haarlem.
🔔 Download de app en krijg een melding bij belangrijk nieuws uit jouw buurt
📧 Stuur ons jouw tips op [email protected]
✏️ Tikfout gezien? Laat het ons weten via [email protected]