Wat begon als een hommage aan schrijfster Nel Schuttevaêr-Velthuijs, die vijf Joodse kinderen onderdak bood in de oorlog, mondde uit in een compleet naslagwerk van de Joodse geschiedenis in Beverwijk en Wijk aan Zee. Wim Spruit werkte zestien jaar aan zijn boek. Het is van alles in één: een naslagwerk, een geschiedenisboek en een portret van een samengesteld gezin van verzets-ouders en Joodse (pleeg)kinderen in de Tweede Wereldoorlog.
'Een allegaartje', noemt Wim Spruit zijn boek zelf bescheiden. 'Joods Beverwijk en Wijk aan Zee, Nel Schuttevaêr en haar vijf kleine onderduikers' is zonder twijfel meer dan dat. Wie tussen de regels door leest en door de bescheidenheid heen prikt, ziet een compleet naslagwerk, dat gezicht(en) geeft aan de Joodse gemeenschap en zijn historie in Beverwijk.
De besloten boekpresentatie is vandaag bij Begraafplaats Duinrust in Beverwijk. Spruit neemt op die plek eerder deze week rustig de tijd om over zijn boek te vertellen, op een bankje tegenover het Joods Namenmonument Beverwijk en naast de Joodse graven.
Een miljoen boeken verkocht
"Ik kende Nel Schuttevaêr-Velthuijs uit Beverwijk al lang als schrijfster van veel streekromans en meisjesboeken", vertelt Spruit. "Heel veel mensen kennen haar boeken niet of nauwelijks, het is geen genre dat de aandacht krijgt. Maar wist je dat ze in totaal een miljoen exemplaren heeft verkocht?"
Spruit: "Zestien, zeventien jaar geleden hoorde ik dat zij, met haar man Jurriaan, in de oorlog onderdak had geboden aan vijf Joodse kinderen. Ik had geen idee! Eén van hen, Tom Laus, heeft ze later zelfs geadopteerd."
Het zette de schrijver aan het denken. "Ik heb al een aantal boeken geschreven en vond een eerbetoon aan Nel Schuttevaer op zijn plaats." Het werd, bijna twee decennia later, nogal een dikke pil van vierhonderd pagina's en ruim vijfhonderd foto's, over veel meer dan alleen de schrijfster en haar pleegzoon.
Een passage uit 'Joods Beverwijk en Wijk aan Zee'
Tom Laus en zijn familie
"Tom Laus heeft geen enkele herinnering aan zijn ouders. Hij was een baby van negen maanden toen hij terechtkwam bij het echtpaar Schuttevaêr-Velthuijs in Beverwijk. Officieel heet hij Louis. In de onderduikperiode kreeg hij de naam Tom en nog altijd draagt hij die voornaam.
(... ) Op zijn twaalfde kreeg hij pas te horen dat zijn onderduikmoeder Nel Schuttevaêr niet zijn biologische moeder was. En hem werd verteld dat hij Joods was. In die tijd ontmoette Tom zijn broer en zus die eveneens de oorlog hadden overleefd. De drie kinderen kwamen stukje bij beetje achter het verhaal van hun ouders, die in Sobibor zijn vermoord."
Spruit schreef eerst het verhaal van Schuttevaêr op. En toen dat van Laus, en zijn pleegbroertjes en -zusjes. Dat was al genoeg voor één compleet boek, maar Spruit ging door: "Het voelde nog niet af."
Tekst loopt door onder de foto's.
Spruit heeft een lange carrière in de regio achter de rug. Dertig jaar als journalist van het Noord-Hollands Dagblad, voorafgegaan door wat jaren als jongerenwerker in Velsen-Noord. En hij was nog een tijd gemeenteraadslid en wethouder van Beverwijk. Een betrokken burger dus?
"Ja, dat kan je wel zeggen, denk ik. Maar dat vind ik normaal, ik doe ook al vanaf m'n 18e vrijwilligerswerk." En inmiddels heeft Spruit ook een aardig oeuvre als schrijver: dit is zijn dertiende boek. En ze gaan eigenlijk allemaal over Beverwijk, Velsen-Noord, Wijk aan Zee of de IJmond.
'Ik denk dat je toch anders langs plekken in Beverwijk loopt als je weet wat er gebeurd is'
Door die carrière wist Spruit nog veel meer van de geschiedenis van de Joodse gemeenschap in Beverwijk. Zonde om niet mee te nemen in dit boek, oordeelde hij. En dus schreef hij door en breidde hij zijn boek uit met de namen van alle onderduikers en onderduikgevers uit Beverwijk die hij maar kon vinden. Waar kan met hun persoonlijke verhalen.
Rebecca Vischschraper vergeet de gele ster
Het is woensdag 24 juni 1942, rond lunchtijd, in Beverwijk. Een van de kinderen van Rebecca, Louis is aan het buitenspelen en wordt aangereden door een tractor. Hij wordt met spoed naar het Rode Kruis Ziekenhuis gebracht in de Vondellaan. Louis heeft zijn voet verbrijzeld.
Wanneer zijn moeder het nieuws hoort, gaat zij halsoverkop richting het ziekenhuis. In de haast vergeet ze haar jas met de gele ster aan te trekken. Dit verandert haar leven. (...)
Rebecca wordt aangehouden door de Duitse militair Jozef Schlingmann vanwege het niet dragen van een gele ster. (...) Haar zoon Louis heeft zijn moeder dus nooit meer gezien. (...) Vier maanden na haar arrestatie in de Breestraat, op 29 oktober, wordt Rebecca vermoord in Auschwitz.
"Al deze verhalen zijn gewoon hier in de buurt, in de straten van Beverwijk gebeurd", zegt Wim. "Het is belangrijk om deze verhalen te kennen, we mogen ze nooit vergeten. Als je een wandeling door Beverwijk maakt en je loopt langs het huis van één van deze mensen.... ik denk dat je toch anders langsloopt als je weet wat er gebeurd is."
'Kom met aanpassingen, verbeteringen en aanvullingen'
Uiteindelijk staat er bijna te veel om op te noemen in Spruits boek: hij schrijft ook nog over zijn eigen, deels Joodse familie, de kibboets in Velsen-Noord en het het Joodse kindervakantie-oord in Wijk aan Zee, waar Hella de Jonge, de vrouw van Freek, nog zomers heeft doorgebracht.
De schrijver hoopt nu vurig dat de eerste druk van Joods Beverwijk en Wijk aan Zee, van precies duizend exemplaren, uitverkoopt. Om een andere bijzondere reden:
"Niet alles in dit is volledig", zegt Spruit. "Dat kan ook niet: de verhalen zijn van lang geleden, er is lang over gezwegen en niet alles is te verifiëren. Ik hoop dat zoveel mensen dit boek onder ogen krijgen dat ze met aanpassingen, verbeteringen en aanvullingen komen. Dat gebeurt altijd en dat is alleen maar goed, ik verwelkom ze."
Maar alleen als de eerste druk uitverkoopt, kan er een tweede, herziene druk komen: en dát zal de meest complete versie van dit boek zijn.
De uitgave van dit boek is voor de schrijver pas echt geslaagd als er twee andere dingen gebeuren: "Er moet in Beverwijk een Nel Schuttevaêrstraat komen. En ik hoop dat Nel, haar man en twee andere Beverwijkse echtparen naar aanleiding van dit boek de Yad Vashem-onderscheiding krijgen, voor de moed waarmee zij Joodse kinderen hebben bijgestaan met verzetsdaden in oorlogstijd. Afgelopen zomer zijn de onderscheidingen aangevraagd."
💬 Wil je niets missen uit de IJmond?
- Blijf op de hoogte via NHNieuws.nl/IJmond
- Word lid van ons Whatsappkanaal en ontvang het laatste nieuws op je telefoon
- Reageer, discussieer en deel jouw nieuws in de Facebookgroep 'Nieuws uit de IJmond'
- Mail je tips naar [email protected]
Tikfout gezien? Laat het ons weten via [email protected]