'Homogenezing en duivelsuitdrijving': wat gebeurt er binnen de muren van de River Church?

Het is een opvallend gezicht, als je op zondag over de Van Heuven Goedhartlaan in Hoofddorp rijdt. Op een afslag naar een onopvallend bedrijventerrein staat een dikke file met honderden mensen.

Even later staan die ruim achthonderd kerkgangers in een loods met hun armen omhoog te zingen, terwijl een predikant zijn hand op het voorhoofd van een vrouw op de eerste rij legt. "Ik neem de leiding, Satan", zegt hij plechtig. "In de naam van Jezus, kom naar buiten!" Er klinkt luid gejuich wanneer de vrouw gillend en trillend ter aarde stort. 

Opnamestudio en jeugdcentrum

Het zijn maar vijf minuten van een dienst in de Hoofddorpse River Church. Ruim tien jaar lang zwierf het uit Florida overgewaaide evangelisch genootschap door Amsterdam. Ben Kroeske, onder de kerkgangers bekend als 'pastor Ben', huurde samen met zijn vrouw Jacky ruimtes bij onder andere de RAI en de Johan Cruijff ArenA om wekelijkse diensten te kunnen houden.

Door de jaren heen sloten honderden gelovigen zich aan bij de kerk. In april vorig jaar betrokken ze een groot bedrijfspand in Hoofddorp, compleet met opnamestudio, jeugdcentrum en een zaal met plek voor bijna 1500 mensen. Maar van dat alles merk je aan de buitenkant weinig. Wat maakt Haarlemmermeers nieuwste kerkgenootschap zo populair, en waar gelooft de River Church in?

Kerken zoals de River Church nemen wereldwijd in populariteit toe, vertelt religiewetenschapper Miranda Klaver van de Vrije Universiteit in Amsterdam. "Ze zijn onderdeel van de pinksterbeweging en maken gebruik van elementen van populaire cultuur."

Flitsende filmpjes op TikTok, podcasts en livestreams van de diensten in meerdere talen lijken een magnetische werking te hebben op vooral jonge christenen. "Hier vond ik de verlossing en de saamhorigheid die ik daarvoor nooit kon vinden in het leven", vertelt een jonge twintiger na afloop van een dienst.

Het afgelopen jaar was NH meerdere malen aanwezig bij diensten van de kerk. De intense bezieling van de predikanten is aanstekelijk en de toewijding van de kerkgangers groot. Tijdens de urenlange diensten zouden met grote regelmaat wonderen worden verricht. De duivel die uit een ex-drugsverslaafde wordt gedreven, een jongen wiens agressieprobleem als sneeuw voor de zon verdwijnt: het zijn slechts enkele verhalen die gelovigen met NH delen over de 'goddelijke macht' die Kroeske en zijn collega's zouden bezitten.

De positie van charismatische leiders zoals Kroeske kan risico's met zich meebrengen, legt religiewetenschapper Klaver uit. "Radicalere pinksterkerken zoals de River Church zijn meestal niet bij een koepelorganisatie aangesloten. Doordat voorgangers als Kroeske een speciale band met God zouden hebben, kunnen ze veel alleen beslissen."

"Dit soort gemeenschapsleiders gebruikt hun positie vaak hoofdzakelijk om macht te vergaren", zegt psychosociaal therapeut Monique Molendijk. Ze is gespecialiseerd in sektarische bewegingen. "Zodra je eenmaal deel uitmaakt van die gemeenschap is de kern van die geloofsgroep vaak dat je voor of tegen ze bent, heel zwart-wit. Ik durf wel te zeggen dat de leiders van zo'n groep meestal helemaal niet echt in hun eigen ideeën geloven." 

De kerk gaat controversiële onderwerpen niet uit de weg, blijkt uit een gesprek met een staflid dat anoniem wil blijven. Op de vraag of er in de kerk homoseksuelen zijn 'genezen' van hun geaardheid reageert hij enthousiast: "Zo vaak! Ze lopen hier de dienst binnen en komen als een compleet nieuw mens weer naar buiten."

Medische wonderen

Ook zouden de predikanten medische problemen kunnen verhelpen. In video's van diensten laat een gastspreker uit Nigeria een vrouw met wandelstok voor het eerst in jaren weer zelfstandig lopen, en een bezoekende prediker uit Amerika vertelt een anekdote over een 16-jarig meisje dat geen bril meer nodig had nadat hij op haar aansporen in haar ogen had gespuugd.

Ben en Jacky Kroeske ontmoetten elkaar in Amerika, waar ze onder leiding van Dr. Rodney Howard-Browne jarenlang studeerden aan het River Bible Institute in Tampa Bay, Florida. Het staflid met wie NH sprak omschrijft die kerk als het 'hoofdkantoor van hun beweging'. De van oorsprong Zuid-Afrikaanse predikant is een invloedrijke figuur in het evangelisch christendom. Zo mocht hij in 2017 een handoplegging uitvoeren bij toenmalig (en aankomend) president Donald Trump, in het Oval Office.

Tekst gaat verder onder de foto.

Howard-Browne kwam de afgelopen jaren herhaaldelijk in het nieuws vanwege opvallende uitspraken. Hollywood-acteurs zouden satanische bloedrituelen uitvoeren op kinderen, en klimaatverandering en het coronavirus zouden zijn bedacht om een wereldregering aan de macht te helpen. Aan het begin van de coronapandemie moedigde hij zijn kerkgangers tijdens een dienst aan om handen met elkaar te schudden, ze 'zijn immers geen mietjes'.

Jelle van Buuren van de Universiteit Leiden doet onderzoek naar complotdenken en zag tijdens de coronacrisis een duidelijke toename in het gebruik van dit soort samenzweringstheorieën binnen kerken. "De pandemie heeft heel veel kwaad bloed gezet bij orthodoxere christenen. De vaccinaties en samenscholingsverboden deden hen ervaren dat ze ongelofelijk onder druk stonden. Het geloof in het bestaan van een duivel, een antichrist, versterkt dat gevoel. Dan is het niet een hele grote stap om al die gebeurtenissen samen te binden en te stellen dat er een complot gaande is."

Van persoonlijk assistent tot discipel

Hoeveel invloed Howard-Browne nog uitoefent op de kerk is moeilijk te meten, maar onder de Nederlandse achterban van de River Church geldt hij als prominent. In gesprek met NH onderschrijven zij Howard-Browne's verhalen over bloedrituelen. Op de website van het Nederlandse River Bible Institute staat hij samen met zijn vrouw als docent aangeprezen, en in juni stond de predikant zelfs nog op de planken in Hoofddorp, tijdens een verrassingsbezoek.

Religiewetenschapper Klaver benadrukt de hechte band tussen Kroeske en Howard-Browne. "Kroeske is een aantal jaar persoonlijk assistent geweest van Howard-Browne, en beschouwt hem als zijn geestelijk vader. Je kan je daarom moeilijk voorstellen dat er in Hoofddorp erg wordt afgeweken van de Amerikaanse geloofskoers."

Volgens psychotherapeut Molendijk komen figuren zoals Howard-Browne vaker weg met opvallende (complot)theorieën naarmate ze langer controle uit kunnen oefenen op hun volgelingen. "Het kan maanden of jaren duren, maar voor de trouwe volgelingen komt zo'n leider steeds meer op een goddelijk niveau te staan. Daardoor zijn ze steeds meer geneigd om zijn woorden voor waarheid aan te nemen."

Complotdenk-expert Van Buuren denkt ook dat Howard-Browne met zijn steeds extremere uitspraken de touwtjes zo stevig mogelijk in handen probeert te houden binnen de kerk. "Zijn geloof en zijn ideeën worden met heel veel geld vanuit de VS naar het buitenland geëxporteerd. Door zulke extreme uitspraken over bloedrituelen en wereldregeringen te doen is zijn gevecht nog belangrijker. In de ogen van zijn volgelingen voert hij een epische strijd met de duivel." 

Met deze kaarten kunnen gelovigen iedere dienst geld doneren aan de kerk.

Een opvallende praktijk die de Hoofddorpers hebben overgenomen van hun Amerikaanse evenknie is het zogeheten faith seeding. Volgens dit principe beloont God het 'zaaien' (lees: doneren) van geld aan goede doelen en religieuze organisaties met zijn goede wil, vaak in de vorm van toekomstige rijkdom. In de praktijk doneren de gelovigen dit geld vrijwel altijd aan de betreffende kerk die hen vraagt te 'zaaien'. 

Bij binnenkomst in de River Church liggen machtigingskaarten klaar op de stoelen, waar de gelovigen hun gewenste donatiebedrag op kunnen invullen. Na een persoonlijk verhaal van Kroeske over het succes van 'zaaien' verschijnen op het grote scherm QR-codes en rekeningnummers. Ook online kan gedoneerd worden, de standaardinstelling op de website is een eenmalige gift van 250 euro.

Controversieel of niet, de kerk lijkt stabiel door te groeien. Hun sociale media en wervingsacties op straat blijven mensen vanuit het hele land aantrekken. Inmiddels heeft The River een tweede locatie geopend, in Amersfoort. En met het jeugdige enthousiasme van de honderden gelovigen in Hoofddorp, lijkt het einde van die groei niet in zicht.