In het programma De Verdwenen Stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Amsterdam om te kijken hoe de stad in de loop van de tijd is veranderd. Deze keer nemen we een kijkje in de Artis-bibliotheek. Onder de meest bijzondere boeken ter wereld leefden vroeger ook de hoefdieren van Artis, waaronder de allerlaatste quagga.
In 1868 werd een speciaal gebouw geopend dat onderdak moest bieden aan de collectie zeldzame boeken en originele prenten van de dierentuin. Een indrukwekkende collectie die was opgebouwd door Artis-oprichter Gerardus Fredrik Westerman, niet toevallig ook een bekende boekhandelaar.
Even verderop aan de Amsterdamse Plantage Middenlaan werd een identiek gebouw neergezet, dat het faunagebouw werd genoemd vanwege de vele opgezette dieren die daar waren te zien. Ook was er een museum met schelpen.
Twee voorkanten
"Ik heb niet te klagen", begint conservator Hans Mulder een ode aan "zijn" gebouw. "Ik zeg het wel vaker, maar het voelt als een betaalde hobby hier. Het is niet alleen de buitenkant van het gebouw, maar de binnenkant is helemaal prachtig."
Het hele gebouw bestaat eigenlijk uit drie delen. Tussen het bibliotheekgebouw en het faunagebouw stonden eerst nog de twee huizen uit de achttiende eeuw. Die werden er na verloop van tijd tussenuit gehaald. De twee losse delen werden daarna door middel van een derde gebouw met elkaar verbonden.
Mulder: "Wat het gebouw verder bijzonder maakt, is dat het twee identieke voorkanten heeft. Deze kant aan de Plantage Middenlaan is een voorkant, maar de andere zijde, de tuinkant, heeft ook een voorkant. Je ziet ook dezelfde cartouches daarboven met de namen van belangrijke biologen en natuurlijke historici."
We lezen namen als Von Humboldt en Cuvier, maar de naam van de allerbekendste bioloog uit die tijd, die van Charles Darwin, ontbreekt gek genoeg. Daar is een goede reden voor: alle mensen op de cartouches waren overleden toen het gebouw in 1972 werd opgeleverd, maar Darwin niet. Die leefde toen nog.
Tekst gaat door onder de foto
Onder de Artis-bibliotheek waren de stallen voor de hoefdieren. Artis had meerdere soorten zebra's in de collectie, maar ééntje was extra bijzonder, de quagga. De quagga was een ondersoort van de steppezebra. Ooit kwamen ze in grote aantallen voor op de Afrikaanse vlakten, maar inmiddels niet meer. In 1883 overleed de laatste quagga in Artis."
"Het exemplaar dat hier doodgegaan is, bleek het laatste van de soort"
"Er leefden er heel veel van in zuidelijk Afrika en iedere dierentuin had er wel één. Maar er werd ook enorm op gejaagd", vertelt Hans Mulder. "Uiteindelijk waren ze in het wild uitgestorven en had je alleen nog de exemplaren in de dierentuinen. Het exemplaar dat hier is doodgegaan, bleek het laatste van de soort."
Tekst gaat door onder de foto
Natuurlijk zijn we inmiddels ook benieuwd geworden naar die bijzondere werkplek van Mulder. Hij neemt ons mee naar zijn 'boekenwalhalla'. Het lijkt wel of de tijd hier heeft stilgestaan. Of we zo de negentiende eeuw binnenlopen.
"Het is misschien niet precies zo", zegt Mulder, "maar de sfeer is wel zo. In de negentiende eeuw, toen het gebouw net gebouwd was, was er geen centrale verwarming en ook geen elektrisch licht. Dat is allemaal later toegevoegd, dus het is hier wel een stuk behaaglijker. Zeker in de winter. Maar verder is er eigenlijk nauwelijks iets veranderd."
Tekst gaat door onder de foto
"Het verschil is dat je vroeger de leestafels bij het raam had en een aantal kasten met grote boeken stonden in het midden. Dat komt omdat er geen elektrisch licht was. Dat betekende, dat als je wilde lezen in de leeszaal, dat je dat moest doen in de buurt van het raam. Dus alle leestafels stonden bij het raam. Nu hoeft dat niet meer."
Kijk hier naar meer afleveringen van De Verdwenen Stad Amsterdam. Eerdere uitzendingen van De Verdwenen Stad Haarlem kijk je hier.
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app.
