Het Nationaal Holocaustmuseum aan de Plantage Middenlaan is bijna klaar. Er is zorgvuldig nagedacht over de invulling van de gebouwen waar zich het begin van de Holocaust heeft afgespeeld. Want hoe geef je een gebouw vorm, met zo'n beladen geschiedenis? Voor architect Uri Gilad geen zware en donkere sfeer, maar ruimtes die juist licht en herkenbaar aanvoelen. "Zodat je denkt, het kan mij ook gebeuren. Op een gewone dag als de lucht blauw is."
"Het raakt mij persoonlijk", zegt Uri Gilad, de 46-jarige architect van het Nationaal Holocaustmuseum dat 11 maart opengaat. "Ik ben derde generatie oorlogsgetroffene. Bijna mijn hele familie van moeders kant, die door heel Europa woonde, is door de Nazi's vermoord."
Persoonlijke geschiedenis
Gilad werd geboren in Israël en woont en werkt sinds 20 jaar in Amsterdam. Vooral in de laatste fase van de opbouw van het museum, was het voor de architect soms lastig afstand houden van zijn persoonlijke geschiedenis. "Toen de museale inhoud naar binnen werd gedragen, was dat confronterend. De combinatie van deze ruimtes en de objecten, kwam hard binnen. Wat zich hier heeft afgespeeld, kom ik dagelijks tegen. In het museum hangt een foto waarop te zien is hoe opgepakte Joden werden verzameld op een grasveld. Dat grasveld is onder mijn huis en zie ik elke ochtend. Toen ik dat ontdekte, was dat even moeilijk. Ik ben Uri de architect, maar ook Uri de persoon."
"In het museum wordt zichtbaar wat er in de oorlog is gebeurd en ook wat er helaas nog steeds gebeurt"
Het Nationaal Holocaustmuseum bestaat uit twee panden met een beladen geschiedenis. Aan de ene kant van de Plantage Middenlaan de Hollandsche Schouwburg, waar opgepakte Joden werden verzameld voor transport naar de doorgangs- en vernietigingskampen. Daartegenover de voormalige kweekschool en directeurswoning waar de kinderen uit de naastgelegen crèche werden weggesmokkeld voor de onderduik.
Het heeft zich hier afgespeeld
Het is het enige Holocaustmuseum ter wereld waar zich een deel van de Holocaust daadwerkelijk heeft afgespeeld. Uri Gilad: "De bezoekers gaan met de nieuwe trap naar de tweede verdieping. Daar begint het verhaal over de Holocaust op nationaal niveau. Via de oude trap daal je af naar de andere verdiepingen over de Amsterdamse geschiedenis. Helemaal beneden, in onder meer de gang waar teksten van geredde kinderen op de muur zijn geprojecteerd, wordt zichtbaar wat zich in dit gebouw heeft afgespeeld."
Amsterdamse school
Het bakstenen metselwerk van de entree van het museum is geïnspireerd op de Amsterdamse school. Een begin 20e-eeuwse bouwstijl waar zich een aantal Joodse architecten bij aansloot. Gezien de beladen geschiedenis ontwierp architect Uri Gilad een open gevelmuur. "De vraag was: maak een gesloten gevel dus geen licht aan de binnenkant, vanwege de museale functie. Maar wij vinden het heel belangrijk dat de gevel overdag en 's avonds licht doorlaat zodat het een bepaalde relatie heeft met de straat."
Op de plek waar vroeger de crèche stond, staat nu het blauwe gebouw van architect Aldo van Eyk. De voormalige directeurswoning links daarvan, waar nu de entree van het museum is, werd gesloopt en is gekoppeld aan de voormalige kweekschool. De tweede verdieping die later aan de school werd toegevoegd, liet Gilad slopen. De lichte bakstenen gevel van de entree is een abstractie van stijl van de Amsterdamse school. Die gebruikte rode baksteen zoals bij de naastgelegen kweekschool. Gilad: "Alles is met de hand, steen voor steen gemetseld, in stijl en ambachtelijke traditie van de Amsterdamse school."
Hollandsche Schouwburg
"We wilden geen tunnel tussen de Hollandsche Schouwburg en de voormalige kweekschool", vertelt Gilad. "De geschiedenis zelf legt al een relatie tussen de twee gebouwen." De kinderen werden in de schouwburg gescheiden van hun Joodse ouders en naar de overkant gebracht. Vanuit de crèche tilden verzorgsters honderden van hen over de erfafscheiding, in de tuin van de kweekschool. En als de tram tussen de gebouwen stilstond en het zicht op de crèche wegnam voor de beveiliging vanuit de schouwburg, werden de kinderen weggesmokkeld. "Als bezoeker is het juist belangrijk dat je diezelfde route aflegt."
Groen
Over de kleur van de Hollandsche Schouwburg is lang gediscussieerd. Het gebouw was de laatste jaren wit. Na onderzoek bleken er 29 verschillende lagen verf op te zitten. Gilad: "Maar welke van die 29 kleurlagen ga je terugzetten? Uiteindelijk hebben we gekozen voor de groene kleur die de schouwburg kreeg toen het in de jaren 60 een herdenkingsplek werd. Maar alle kleuren zijn zorgvuldig gearchiveerd."
"Als bezoeker is het belangrijk om dezelfde route af te leggen als de kinderen destijds"
De oude klaslokalen in de voormalige kweekschool zijn getransformeerd tot tentoonstellingsruimtes. Gilad wilde de sfeer van de klaslokalen en de lichtheid van het gebouw behouden. "Een ruimte als deze voelt bekend, niet vreemd. En het heeft een herkenbare, menselijke schaal met de juiste proporties. De meeste oorlogsmusea zijn groots en donker. Ik wilde juist dat de ruimtes niet anders zijn dan je eigen wereld. Zo kun je je beter verplaatsen en neem je geen afstand. Zodat je denkt: dit kan mij ook gebeuren, het is toen ook allemaal gebeurd op een mooie dag met een blauwe lucht net als vandaag."