Molens De Adriaan en De Eenhoorn kunnen tegen het eind van het jaar beide weer krachtig hun wieken draaien als de wind over het Spaarne waait. Ze waren stuk, hoewel de wieken van De Adriaan nog wel rond konden gaan. "Straks zijn ze allebei weer maalvaardig, zoals dat heet in molenaarsjargon", vertelt Koos Koet van Stichting Molens Zuid-Kennemerland. "En dat is mooi net op tijd voor ons veertigjarig jubileum."
De Eenhoorn kampte met verroeste roedes, zoals zoveel molens in Nederland. Dat is ook de reden dat de molen al meer dan een jaar niet kan draaien. "We moesten hem stilleggen, omdat er in gewerkt wordt. En veiligheid gaat voor alles." Maar Koos Koet van de stichting die de molens beheert, is blij dat het einde van die stilstand in zicht is. Voor het eind van het jaar draait De Eenhoorn weer.
De Stichting Molens van Zuid-Kennemerland werd in 1984 in het leven geroepen om de molens in en rond Haarlem van de ondergang te redden. Want bijeen molen is stilstand letterlijk achteruitgang. Sinds de vijf molens in Haarlem in eigendom zijn van de gemeente, wordt het onderhoud voortvarend opgepakt. "En het jubileum van de stichting gaan we groots vieren. Dan is het fijn dat alle molens kunnen draaien", aldus Koet.
Tekst gaat door
Geschiedenis 'De Eenhoorn'
Het schijnt dat er langs het Zuider Buiten Spaarne zes molens hebben gestaan. De exacte bouwdatum van de houtzaagmolen aan de Schouwbroekerplas is niet duidelijk, maar uit koopoverdrachten blijkt dat het voor 1642 moet zijn geweest. Na 135 jaar begeeft het oude bouwsel het en wordt het in 1776 vanaf de oude fundering opnieuw opgetrokken. Dat jaartal is terug gevonden op balken bij vervanging van de oude ringmuur in 1993.
Na vele eigenaren komt de molen in handen van de Zaanse houthandelaar Aart Staal. Hij laat naast de molen een electrische zagerij neerzetten, waardoor De Eenhoorn amper nog draait. En als dat wel nodig is, heeft de molen het zwaar, zo valt te lezen in een krantenartikel uit 1926:
"Een defect had de fabriek stopgezet, en na een half jaar stilstand zwoegde de oude Eenhoorn weer eens voor een paar dagen. Het viel den Oude zwaar, en je kon het niet alleen door zijn kraken en steunen merken. Hij beefde op zijn onzekere grondvesten, waggelde op zijn vermolmde palen onder den wilden aandrang van de krachtigen wind uit het z.z.w., die telkens in rukvlagen aanjoeg."
Bij meerdere molens in Nederland zijn rond deze tijd fikse restauratiewerkzaamheden nodig, waardoor eigenaren overwegen ze af te breken. De in 1923 opgerichte Vereeniging Hollandsche Molens voorkomt dit door ze op te kopen. En dat is ook het geval met De Eenhoorn. Vele Haarlemmers en Heemstedenaren zijn begaan met de karakteristieke molen en tasten in de buidel.
De Eenhoorn is een zeldzame Paltrok-houtzaagmolen. Er zijn er nog maar vijf over, waarvan twee in de Zaanstreek en één in Amsterdam, één in het Openluchtmuseum in Arnhem en dus De Eenhoorn in Haarlem-Schalkwijk.
Bron: smzk.nl
Verrot hout
Ook de meeste kenmerkende molen van Haarlem, De Adriaan aan de Papentorenvest, is bij het jubileum weer volledig operationeel. "De wieken van de molen kunnen nog wel draaien, maar al het houtwerk is in zo'n slechte staat dat alles eruit moet en moet worden vervangen." Dat gaat volgens Koos Koet vanaf volgende week gebeuren en moet voor eind augustus klaar zijn.
Het wordt volgens Koet nog wel een spannende klus, omdat een hoogwerker door de smalle Scheepmakersdijk moet om bij de kraan te komen. "Want de molenmaker gaat niet in die houten wieken klimmen."
Spektakel
Ook de klus na de zomer bij molen De Eenhoorn wordt een spektakelstuk. De roedes van de wieken worden eerst bij de molenmaker in Oterleek behandeld tegen verroesting en daarna weer van het houten frame zijn voorzien. In delen worden ze dan over het water naar De Eenhoorn in Schalkwijk getransporteerd, omdat de molen niet met vervoer over de weg bereikbaar is.
Wanneer deze reparatie precies zal plaatsvinden, is nog niet bekend. "Maar voor het eind van het jaar is ook De Eenhoorn weer maalbaar", verzekert Koet.
Tekst gaat door
Geschiedenis 'De Adriaan'
De Amsterdamse ondernemer Adriaan de Boois bouwt in 1778 op een verdedigingstoren een windmolen, die zo hoog boven het Spaarne uittorent, dat het ieder zuchtje wind vangt. Eerst wordt de molen gebruikt om van tufsteen 'tras' te maken, dat toegevoegd wordt aan metselspecie om muren waterdicht te maken.
In 1865 krijgt de trasmolen een nieuwe eigenaar en wordt omgebouwd tot korenmolen. Bijna zeventig jaar later is er geen droog brood meer te verdienen met het malen van koren door een molen. Het jaar dat De Adriaan zijn functie verliest, is helemaal noodlottig. Op 23 april 1932 breekt er een alles verwoestende brand uit.
Al diezelfde dag organiseren Haarlemmers een inzamelingsactie. Maar er is heel veel geld nodig om de geliefde Adriaan te herbouwen. Dat lukt dan ook pas zeventig jaar later. Precies 70 jaar na de brand, op 23 april 2002, draaien de wieken weer. Nu symbolisch, want de Adriaan is nu een museummolen, die ook gebruikt kan worden als vergader- en trouwlocatie.
Bron: molenadriaan.nl
Overige molens Stichting Molens Zuid-Kennemerland
Naast De Adriaan en De Eenhoorn zijn drie andere Haarlemse molens in beheer van Stichting Molens Zuid-Kennemerland. Dat zijn drie watermolens bij de Poelpolder (De Vijfhuizer) de Schoterveenpolder en de Verenigde Grote & Kleine Polder bij de Molenplas (De Hommel). Deze vijf molens zijn in bezit van de gemeente Haarlem.
De wieken van De Hommel (uit 1879, en na brand door blikseminslag gerestaureerd in 1976) kwamen in 2015 tot stilstand door verroesting van één van de stalen wieken. Dat is in 2016 verholpen.
De Molen van de Schoterveenpolder in Haarlem-Noord, die in de volksmond Molen van Stoop werd genoemd, is sinds 2002 in bezit van de stichting en sindsdien is veel werk verzet om het weer werkend te krijgen. Nu is het scheprad weer in staat om het water uit de polder te halen, dat sinds de annexatie van Schoten door Haarlem in 1927 omringd is door woonwijken.
De Vijfhuizer Molen kent sinds de jaren zeventig een lang restauratietraject. Sinds de bebouwing van de Poelpoler is de molen niet meer in functie, maar is wel draaivaardig gehouden. In 2015 bleken dat de roeden vervangen moesten worden, en sinds 2018 draait deze bewoonde museummolen weer.
De stichting beheert ook De Groenendaalse Molen van de gemeente Heemstede. Deze is in delen het molenlijf, de kap, staart en gevlucht) naar de molenmaker in Oterleek gebracht voor het nodig onderhoud. In 2020 is het terug geplaatst en is de onderbouw gerenoveerd.
Ook het weidemolentje De Kleine Veer is door de stichting in 1994 gerestaureerd. Het was in 1969 spoorloos verdwenen, werd tien jaar later in een Overveense tuin in desolate toestand gevonden, weer opgeknapt en terug geplaatst op zijn oude plek de oeverlanden van De Liede. Het is nu in bezit van het Noord-Hollands Landschap. De Kleine Veer zorgt het voor nat weidegebied waar zeldzame watervogels kunnen broeden. In 2002 is het door een zware storm van zijn voetstuk gewaaid. Na reparaties is het een jaar later terug geplaasts.
Meer nieuws uit Haarlem e.o.?
💬 Blijf op de hoogte via onze Facebookgroep Nieuws uit Haarlem en omgeving. Reageer, discussieer en deel jouw nieuws.
📰 Volg de laatste berichtgeving altijd via NHNieuws.nl/Haarlem.
🔔 Download de app en krijg een melding bij belangrijk nieuws uit jouw buurt
📧 Stuur ons jouw tips op [email protected]
✏️ Tikfout gezien? Laat het ons weten via [email protected]