In het programma De Verdwenen Stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Haarlem om te kijken hoe die in de loop van de tijd is veranderd. Vandaag zijn we bij de Vleeshal aan de Grote Markt. Hier verkochten de vleeshouwers, zoals slagers vroeger werden genoemd, hun waar. Hoewel keurmeesters toezagen op de kwaliteit van het vlees, was het altijd maar afwachten wat voor etenswaar je mee naar huis kreeg.
Voor de deur van de Vleeshal in Haarlem is het een drukke boel. Het is een warme zomerse dag en toeristen puffen even uit op de traptreden van het gebouw. Hier zit je lekker in de schaduw. "Het is eigenlijk niet anders dan toen de Vleeshal net was gebouwd", zegt Marrigje Rikken van het Frans Hals Museum, waar de Vleeshal deel van uitmaakt. "Toen trok het ook zoveel bekijks."
Kijken, niet kopen
De Vleeshal werd begin zeventiende eeuw gebouwd, naar een ontwerp van de bekende architect Lieven de Key. "In 1605 werd geklaagd door de vleeshouwers", vervolgt Rikken haar verhaal, "dat er heel veel mensen kwamen binnenwandelen die niets kochten. Daar kwam toen een boete op te staan van zes stuivers. Als je naar binnen wilde, dat mocht, maar dan wel om iets te kopen."
Het meenemen van een hond was ook niet gewenst. Nam je het dier toch mee naar binnen, dan riskeerde je een extra boete.
Tekst gaat door onder de foto.
In de Warmoesstraat, die eerder de Vleeshouwersstraat heette, was al eerder een Vleeshal geweest, maar die was te klein geworden. Een heel aantal vleeshouwers kon binnen geen plek meer vinden en ze stalden daarom buiten hun waar uit. "Daar werd vreselijk over geklaagd", weet Marrigje Rikken. "In de winter was het er vreselijk koud en in de zomer veel te heet, zoals nu. Bovendien waren er vreselijk veel vliegen, die allemaal op het vlees afkwamen."
Niet beknibbeld op kosten
Het gilde van vleeshouwers vroeg daarom de gemeente om een nieuwe vleeshal te bouwen. Het stadsbestuur had daar wel oren naar, zeker omdat de vleeshouwers bereid bleken om meer huur te gaan betalen. Zo konden de gemaakte kosten worden terugverdiend.
Bij de bouw werd niet op de kosten beknibbeld. Stadsbouwmeester Lieven de Key had vooraf twee ontwerpen gemaakt, waarbij het stadsbestuur koos voor de luxe uitvoering, met rijke versieringen. Als je dichterbij komt, zie je dat veel stenen bewerkt zijn.
Verstopte kunstwerkjes
"Nu zie je dat eigenlijk veel minder goed", zegt Rikken. Ze wijst ons op een van de stenen. "Als je goed kijkt zie je hier allerlei landschappelijke motieven. Het zat 'm ook echt in de details. En het gebouw was beschilderd. Al die natuurstenen waren wit en geel beschilderd en de bakstenen waren dodekop rood. Dat moet dus een heel ander effect hebben gehad dan dat het nu heeft."
Tekst gaat door onder de foto.
Aan de gevel hangen gebeeldhouwde koppen van ossen en rammen. Zo was het voor iedereen duidelijk wat hierbinnen verhandeld werd. Maar niet iedereen kon zich het dure vlees permitteren. Tegen de Bavo Kerk aan was daarom de Vishal, voor mensen met een minder goedgevulde portemonnee.
Vishuisje
Naast de Vleeshal staat het zogenaamde Vishuisje. Marrigje Rikken: "Het is van dezelfde tijd als de Vleeshal, zo rond 1600 gebouwd. Vanaf het begin werd het gebruikt door visvrouwen om koffie te drinken. Het ziet er nu weer heel zeventiende eeuws uit, maar het heeft er heel lang heel anders uitgezien. Het is op een gegeven moment ook in verval geraakt, net als de Vleeshal. Toen is het helemaal verbouwd en is die historische gevel teruggebracht."
"En ik weet ook van varkenskoppen dat ze onder de tong keken of er geen wormen onder zaten"
Stank en bederf
Als je de boeken erop na slaat, krijg je de indruk dat het hier in de zeventiende eeuw heel erg moet hebben gestonken, iets wat Marrigje Rikken beaamt. "Dat zal voor zowel het Vishuisje, als de Vleeshal en de Vishal hebben gegolden. Dat was wel iets wat erbij hoorde. Nou werd het vlees echt gekeurd of het niet bedorven was: als het binnenkwam en later weer met steekproeven. Maar met hete temperaturen bedierf het vlees natuurlijk heel snel."
Maar hoe werd het dan gekeurd, vraag je je dan af. Werd er an geroken? We kunnen het ons nu niet voorstellen, maar dat was wel hoe het ging. "En ik weet ook van varkenskoppen", vult Rikken aan, "dat ze onder de tong keken of er geen wormen onder zaten. Kennelijk was dat iets waaraan je dat als eerste kon zien." Zolang er geen wormen te zien waren, kon je het vlees dus met een gerust hart eten.
Tekst gaat door onder de foto.
Binnenin de Vleeshal worden intussen de voorbereidingen getroffen voor een nieuwe tentoonstelling. De hal wordt nu voor hele andere dingen gebruikt dan vroeger. "Vanaf 1951 wordt deze hal gebruikt als tentoonstellingsruimte. Het begon met een grote tentoonstelling over Rembrandts tekeningen en etsen. Vanaf 1992 is het een heel museumcomplex geworden, dus met het Vishuisje en de Verweyhal erbij."
In de benedenverdieping van de Vleeshal pasten veertig banken. Een bank was een stal waarop het vlees werd gepresenteerd. Zo'n stal kon door de vleeshouwers worden gehuurd.
Speciale opgang
Ook de eerste verdieping was een ruimte die kon worden gehuurd. "Maar het is niet helemaal duidelijk aan wie die dan werd verhuurd", zegt Marrigje Rikken. "Er was ook een aparte opgang naartoe, aan de achterkant van het gebouw. Deze verdieping had een andere functie, dus had ook niet de hoogte van de benedenverdieping nodig."
Om onze rondleiding op speciale wijze te eindigen, mogen we naar buiten via deze speciale opgang, die dus normaal niet meer toegankelijk is voor het publiek.
Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad. Dit was de laatste aflevering van dit seizoen.
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app.
