Oproep van topeconoom aan 30 gemeenten: "Stop met keuzes voor je uit te schuiven"

De hoogleraar Regionaal Economische Dynamiek aan de Vrije Universiteit Amsterdam presenteert vandaag in de Meervaart in Amsterdam de Economische Verkenningen Metropoolregio 2023. En op de kaft van de studie van meer dan 200 pagina’s staat een foto van dat stoomgemaal.

De geschiedenis van de komst van stoomgemalen in onze regio in de 19e eeuw leert ons volgens De Groot hoe we de huidige gevaren voor onze economie kunnen trotseren. "Die geschiedenis illustreert wat we op dit moment nodig hebben", zegt de econoom die ook onafhankelijk kroonlid is van de landelijke Sociaal Economische Raad, en dus adviseur van de regering.

Gevecht tegen de waterwolf

Wat is er dan zo machtig aan dat verhaal van het stoomgemaal? "De eerste helft van de 19e eeuw was een ontzettend spannende periode voor de stad Amsterdam. De waterwolf (zoals Haarlemmermeer in die tijd werd genoemd) dreigde Amsterdam op te slokken. In de regio waren verschillen van inzicht in hoe dit op te lossen. Met name de hoofdstad Amsterdam eiste maatregelen. Uiteindelijk werd met drie stoomgemalen in ruim drie jaar tussen 1849 en 1852 het Haarlemmermeer leeggepompt en werd bijna 18.000 hectare water omgezet in land. Het was een technisch hoogstandje en een unieke combinatie van Britse en Nederlandse kennis die door de Britten werd gezien als de meest spectaculaire en monumentale onderneming ter wereld.”

De Groot ziet een parallel met nu, een tijd waarin grote zorgen zijn over klimaat, woningtekorten, kansengelijkheid, energie en ga zo maar door. Weliswaar werken de 30 gemeenten in de Metropoolregio Amsterdam (MRA) samen, maar ze zijn ook concurrent. "Uiteindelijk is het gevecht tegen de waterwolf één van de unieke momenten in de geschiedenis van Nederland geweest waarop koning Willem I echt ontzettend belangrijk was. Het was uiteindelijk bij een koninklijk besluit om het gebied droog te malen en daarbij in te zetten op de modernste technologie uit het buitenland in plaats van de traditionele vertrouwde en relatief goedkope windmolens. Dat noem ik denken in termen van grote uitdagingen en creatieve en concrete oplossingen. En dat heeft de metropoolregio nu nodig.”

Op sleeptouw

Maar moet Koning Willem-Alexander dan in komen grijpen in de metropool? Zo letterlijk hoeft het verhaal niet te worden herhaald van De Groot: "Maar we hebben wel meer regie nodig. Iemand zal die rol moeten pakken. Ik wens de regio toe dat er steviger wordt nagedacht over de meerwaarde van samenwerking en het belang van een bestuurder die de regie en verantwoordelijkheid op zich neemt. Dat betekent ook dat de deelregio’s het belang van die regisseursrol moeten omarmen en erkennen.”

De Groot doet geen uitspraken over wie dat dan zou moeten zijn. Met zijn lezing vandaag houdt hij de politici en bestuurders vandaag een spiegel voor. Zij gaan daarna zelf aan de slag met de invulling. Maar de nieuwe regisseur moet wat hem betreft een sterk persoon zijn die de boel op sleeptouw neemt. Liefst iemand die op basis van gezag carte blanche krijgt van de burgers én medebestuurders om met oplossingen te komen voor het hele gebied van Zandvoort tot aan het Gooi en Lelystad. "Ik zou niet zeggen met bevoegdheden, maar met gezag. Maar gezag moet je ook worden gegund. En als dat niet lukt, zul je het uiteindelijk in de sfeer van bevoegdheden moeten zoeken."

Die zoektocht naar daadkracht is gaande in de Metropoolregio Amsterdam. Moet die club dan een soort superburgemeester krijgen? “Het vergt in ieder geval een schaalniveau dat groter is dan wat we nu kennen: gemeenten zijn te klein en provincies zijn te groot. Ik denk dat burgers enthousiast zijn over een democratische vorm waarin ze kunnen zeggen: wij weten het ook allemaal niet precies, maar help ons als bestuurders en pak de problemen aan.”

Wat de hoogleraar betreft moeten gemeenten nog meer beseffen dat ze gezamenlijke problemen hebben die ze gezamenlijk moeten oplossen. Dat houdt hij de zaal vanmiddag ook voor. "Er is meer onderlinge solidariteit nodig. De armoede in de Metropoolregio is groter dan in Nederland, dat komt volledig door concentratie van armoede in Amsterdam. Alle andere deelregio’s scoren lager dan landelijk. Bij sociale woningbouw zijn er bepaalde gemeenten die zeggen: dat laten we aan onze deur voorbijgaan. Dat is heel ingewikkeld en een gevoelige discussie in de metropoolregio. Die stap krijgen we niet gezet in de metropoolregio. Het lukt ons maar moeilijk om dergelijke onderwerpen in de regio te benoemen en te zien als een gezamenlijke verantwoordelijkheid.”

Wat burgers en bestuurders in de metropoolregio moeten beseffen, is dat scherpe keuzes echt nodig zijn. De Groot. "De economische groei loopt tegen grenzen aan op de arbeidsmarkt en in het ruimtegebruik. Keuzes worden steeds scherper en onvermijdelijker."

Niet iedereen profiteert mee

Met gedurfde en creatieve oplossingen, zoals ten tijde van het stoomgemaal de Cruquius, moeten er oplossingen komen. "Voor mij is echt de hoofdboodschap van de Economische Verkenningen: ja, het gaat hartstikke goed met ons, maar niet iedereen profiteert daarvan mee.

En we lopen tegen twee fundamentele grenzen aan: De ene is de fysieke grens van wat de planeet aarde kan dragen. En de andere is de grens die voortkomt uit een demografische transitie (vergrijzing, red.) die maakt dat de tekorten op de arbeidsmarkt echt de komende decennia hét vraagstuk zullen blijven."

Fundamenteel anders doen

We leven op de pof, en wegkijken kan niet meer, zegt De Groot. En de aanwezige ambtenaren, politici, bestuurders en ondernemers in de zaal vanmiddag lopen achter de feiten aan. “De oproep is: denk na over de toekomst, vertel het eerlijke verhaal, en ga van daaruit het schurende gesprek aan, wat uiteindelijk helderheid moet verschaffen wat de keuzes zijn die je nú moet maken om de langetermijndoelstellingen te kunnen bereiken.

We moeten iets fundamenteels anders doen dan wat zo kenmerkend is voor de politiek van de afgelopen tien à vijftien jaar. We moeten  het politieke onvermogen om de onvermijdelijke keuzes onder ogen te zien achter ons laten. In het belang van toekomstige generaties kunnen we het ons niet langer permitteren om  fundamentele keuzes voor ons uit te schuiven.”