Paviljoen Welgelegen is een landhuis in de overtreffende trap en uniek voor ons land

De Britse bankier Henry Hope was een vermogend man en dat kwam tot uitdrukking in het landhuis dat hij in 1785 liet bouwen aan de rand van de Haarlemmer Hout. 

"Hij had geld en hij had pretenties", zegt architectuurhistoricus Pieter Vlaardingerbroek. "Dat zien we hier. Hiermee moest hij indruk maken en iedereen overtreffen. Daarin is hij zeker geslaagd. Er is geen ander gebouw in Nederland dat zo groot is en van zo'n omvang. Het is ook voorzien van de nieuwste technische vondsten van die tijd. Het is in alles bijzonder."  

De tekst gaat door onder de foto

Dat het gebouw bijzonder werd gevonden, en niet alleen in de tijd van Hope zelf, blijkt wel uit de hoeveelheid tekeningen die van Welgelegen zijn gemaakt. Bianca Hoefman laat ons een kleine greep zien van de prenten uit de collectie van het Noord-Hollands Archief.

"Welgelegen had ook heel veel publieke belangstelling, daarom zijn er zoveel prenten van. Omdat het zo'n ongewoon gebouw was voor Nederland: van zo'n omvang en dat witte pleisterwerk had niemand." 

Grandeur

"Wat het voor mij zo'n mooi gebouw maakt", zegt Pieter Vlaardingerbroek, "is de grandeur die het uitstraalt. De grootte die we in Nederland zelden zien. Maar ook de internationale mode van die tijd, die je ziet terugkeren in het gebouw." 

Vlaardingerbroek doelt hiermee op de neoclassicistische stijl waarin het is neergezet. Hope kijkt in het bijzonder naar wat er in Engeland en Frankrijk gebeurt op het gebied van de laatste mode. Het gebouw is een directe verwijzing naar de klassieken, maar volgens Vlaardingerbroek is het misschien ook wel bedoeld om de klassieken te overtreffen.

Dankzij opgravingen in Pompeï en Herculaneum was er in Hopes tijd weer grote belangstelling voor de klassieke oudheid. 

De tekst gaat door onder de foto

Hellingbaan

Wat het gebouw ook zo bijzonder maakt, is de hellingbaan die aan weerszijde naar de ingang boven leidt. Maar de schijn bedriegt. De ingang van het gebouw zit namelijk helemaal niet aan de kant van de Hout, maar aan de noordkant van het gebouw.

"Bovendien", zegt Vlaardingerbroek, "ziet het er uit alsof je hier vroeger met een koets omhoog zou kunnen, maar het is een beetje de vraag of dat het geval is. Het is meer een grote beweging van het ontwerp, dan dat het functioneel is. Helemaal boven wordt de hellingbaan ook een beetje krapjes, daar kan geen rijtuig doorheen."  

De tekst gaat door onder de foto

Haarlemmer Hout

Hope laat niet alleen een landhuis bouwen dat zijn gelijke niet kent, hij zet ook meteen de hele omgeving naar zijn hand. Dat we tegenoverWelgelegen op een open plek in de Hout staan, hebben we ook aan Hope te danken. Het perceel waarop Welgelegen is gebouwd, was zijn eigendom, maar de Haarlemmer Hout was dat niet. 

"Daarom stelde hij aan het stadsbestuur voor", zegt Pieter Vlaardingerbroek, "om van de Hout ook iets moois te maken." Hope stelde een tuinontwerp voor dat hij geheel op eigen kosten wilde aanleggen. "En dat is ook wat er is gebeurd. Hij heeft een Duitse tuinarchitect een ontwerp laten maken in de nieuwste Engelse landschapsstijl, zodat hij niet alleen een modern huis had, maar ook een modern park waar hij op uitkeek."

Het was een win-winsituatie, want Hope betaalde alles, de gemeente bleef eigenaar van het park en het was vrij toegankelijk voor de burgers van de stad. Hope liet bovendien ook de zijkant van zijn perceel, aan de kant van de Dreef, geheel op eigen kosten beplanten omdat hij daar meer begroeiing wilde.  

Volgende keer gaan we bij Paviljoen Welgelegen naar binnen. Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad