Ga naar Content

Elf Noord-Hollandse gemeenten doorgelicht: gemeenten hebben geen Joods vastgoed gekocht

Elf Noord-Hollandse gemeenten die onderzoek hebben laten doen naar hun rol in de Tweede Wereldoorlog, hebben in de oorlog geen Joods vastgoed gekocht. Ook vond er in de gemeenten later rechtsherstel plaats: familie of erfgenamen kregen hun bezit terug of een vergoeding wanneer een pand was gesloopt. Dat blijkt uit het rapport 'Joodse burgers in Noord-Holland: Onteigening en rechtsherstel' van het Noord-Hollands Archief. 

Rapport 'Joodse burgers in Noord-Holland: Onteigening en rechtsherstel' - Foto: Noord-Hollands Archief

In opdracht van elf gemeenten in Noord-Holland (Aalsmeer, Amstelveen, Beverwijk, Bloemendaal, Haarlemmermeer, Heemskerk, Heemstede, Uitgeest, Uithoorn, Velsen en Zandvoort) hebben het Noord-Hollands Archief en de expertisegroep 'Politieke Geschiedenis' van de Radboud Universiteit Nijmegen onderzoek gedaan of er door de hierboven genoemde gemeenten tijdens de Tweede Wereldoorlog panden of percelen is aangekocht van Joodse burgers. 

Ook is er onderzocht of Joodse eigenaren of hun erfgenamen later nog naheffingen moesten betalen over de oorlogsperiode, of er rechtsherstel voor Joodse inwoners en hun nabestaanden heeft plaatsgevonden, én hoe de gemeenten omgingen met Joodse bewoners na hun terugkeer. 

Onteigeningen

Uit het onderzoek blijkt dat algemeen gesproken de elf gemeenten (en hun toenmalige voorlopers) geen onteigend Joods vastgoed of percelen gekocht hebben; niet van Duitse bezetters en niet van oorlogskopers.

Toch was er één uitzondering: de gemeente Amstelveen kocht een ambtswoning voor de NSB-burgemeester. "Beter gezegd: de gemeente kocht het pand over van de burgemeester, die het zelf van een oorlogskoper had verworven. Het verlangen van de burgemeester naar een representatieve ambtswoning was hier de drijfveer." 

De invulling van 'rechtsherstel'

Ook vonden de onderzoekers dat er in de elf gemeenten rechtsherstel plaats heeft gevonden voor het grootste deel van het onroerend goed: "Dat gebeurde vaak in 1947 of 1948. Relatief vroeg, in vergelijking met andere Nederlandse gemeenten." Met rechtsherstel wordt 'slechts het herstel van eigendomsrechten, niet een gevoeld rechtvaardige oplossing voor de gevolgen van oorlog en bezetting' bedoeld. 

De onderzoekers stellen ook: "De beperkte overgebleven archieftoegangen leverden geen enkele aanwijzing op voor naheffingen en boetes voor gemeentebelastingen over de bezettingsjaren."

Bejegening van Joodse inwoners

Het aantal Joodse inwoners in de elf Noord-Hollandse gemeenten was klein. In de archieven valt ook niet systematisch te onderzoeken hoe de gemeenten tijdens en na de bezetting zich hebben opgesteld tegenover Joodse burgers, concluderen de onderzoekers. "Maar we hebben wel een voorzichtige indruk van hoe dat ging in de gemeenten met een grotere Joodse gemeenschap, zoals Beverwijk, Bloemendaal, Heemstede, Amstelveen en Zandvoort." Het algemene beeld volgens de onderzoekers is dat gemeenteambtenaren en de politie meewerkten met de Duitsers bij de Jodenvervolging. 

"Eén van de leidende principes was juist dat niemand bevoordeeld of benadeeld mocht worden door het rechtsherstel"

Onderzoekers van het rapport 'Joodse burgers in Noord-Holland: Onteigening en rechtsherstel'

Waar vandaag de dag het bijzondere slachtofferschap van de Joodse bevolking vanzelfsprekend wordt gevonden, stellen de onderzoekers dat Nederlandse bestuurders daar tijdens en vlak na de oorlog anders naar keken. "Eén van de leidende principes was juist dat niemand bevoordeeld of benadeeld mocht worden door het rechtsherstel."

De onderzoekers leggen uit dat de eigenaren van panden die door de Duitse bezetter waren gevorderd, maar een kleine vergoeding van de gemeente kregen. "Voor Joden van wie het vastgoed onder beheer geplaatst was, ging deze vergoeding naar de roofinstellingen of bleven achter in de gemeentekas."

Tekst loopt nog door na blokje. 

Bronnen

De onderzoekers hebben hun onderzoek gebaseerd op de Duitse 'Verkaufsbücher' - vastgoedboeken waarin het naziregime doorverkocht Joods vastgoed heeft geregistreerd, gemeentearchieven, het kadaster, (archief)collecties van het Nederlands Beheersinstituut, de Raad voor het Rechtsherstel en het Joods Monument. Ook is een klankbordgroep met historici en vertegenwoordigers van Joodse organisaties uit de regio actief betrokken bij het onderzoek.

Op woensdag 31 mei werd het rapport Joodse burgers in Noord-Holland: Onteigening en rechtsherstel met de bevindingen van de onderzoekers gepresenteerd in de Janskerk in Haarlem. Het onderzoek kan via deze link worden gedownload. 

Lees ook