Bomen planten op Noord-Hollandse landbouwgrond: "Dit voedselbos moet wel wat opbrengen"

Voor Anna Kuiper uit Hensbroek heeft agroforestry geen geheimen meer. Twee en een half jaar geleden begon ze met de aanleg van een agrarisch voedselbos in Hensbroek, als eerste van heel Noord-Holland. 'En dat is dus geen romantisch voedselbosje met een paar appelbomen', benadrukt ze aan de telefoon. "Ik ben een agrariër, en dit voedselbos moet wel wat gaan opbrengen."

Twee jaar lang deed ze samen met de onderzoekers van het duurzame kennisinstituut Louis Bolk en Stichting Voedselbosbouw onderzoek naar de juiste verhoudingen, combinaties en soorten. Zo bestaat Kuipers' bos straks uit zeven lagen: waaronder hoge bomen, lage bomen, struiken, kruiden en schimmels. Aankomende winter gaan de eetbare soorten de grond in. Kuiper koos onder andere voor walnoten, hazelnoten, zwarte bessen, sumak en bamboe en honingbessen.

Een voedselbos is een vorm van agroforestry. Bij agroforestry worden houtige gewassen, zoals bomen en struiken, gecombineerd met akkerbouwgrond of grasland. Zo kan een boer ervoor kiezen om notenboom tussen de bloemkolen te planten, of om de koeien tussen de bomen te laten grazen. 

In Nederland zien we dit nog niet vaak. Boeren vinden vaak dat bomen juist in de weg staan. Ze geven schaduw op de gewassen en het wordt een stuk ingewikkelder om met de trekker tussen de bomen door te rijden. 

Toch blijkt uit verschillende onderzoeken dat die bomen veel ecologische voordelen meebrengen. Zo kunnen schapen, koeien en geiten juist de schaduw opzoeken, waait er minder wind over de gewassen en zorgen de bomen voor een enorme toename aan biodiversiteit.

Hoewel de provincie Noord-Holland eerder nog terughoudend was over deze wijze van landbouw, gaan ze er de komende tijd actiever mee aan de slag. Zo stelt de provincie een kavel van 24 hectare grond beschikbaar voor boeren die met agroforestry aan de slag willen. Geïnteresseerden kunnen tot vandaag reageren, en de boer met het beste plan mag twaalf jaar lang experimenteren met agroforestry. 

Pionieren

Kuiper is de eerste boer in Noord-Holland die zo actief met agroforestry aan de gang ging. Dat is enerzijds leuk, zegt ze, want 'nu ontwikkel ik echt mijn eigen visie', maar ze liep de afgelopen jaren ook tegen aardig wat bureaucratische muren op.

De gemeente Dijk en Waard wist het eerste jaar niet wat ze ermee aan moest. Bomen planten op landbouwgrond? Mag dat wel in het weidse Noord-Hollandse landschap? Ambtenaren hadden een jaar nodig om uit te zoeken welke vergunningen Kuiper nodig had. Uiteindelijk bleek dat ze vergunningsvrij mocht beginnen.  

In Noord-Holland kreeg agroforestry tot voor kort ook niet evenveel aandacht als in andere provincies, zegt Waas Thissen, onderzoeker van het Louis Bolk Instituut Instituut (een kennisinstituut voor duurzame landbouw, voeding en gezondheid). "Noord-Holland heeft agroforestry wel op de agenda, maar meer als onderdeel van een bredere aanpak. In andere provincies, zoals in Noord-Brabant en Gelderland zijn ze al iets verder met agroforestry."

Dat komt vooral door wat we het ‘cultuurhistorisch landschap’ noemen, vertelt Theo Spek, hoogleraar landschapsgeschiedenis in Groningen. "Zo'n 80 procent van de Noord-Hollandse grond bestaat uit veengrond en die is van oudsher open en weids."

Inwoners hebben zich verbonden met dit landschap, zegt Spek. "Ze groeien ermee op, zijn gewend aan de openheid en gehecht aan de weidsheid. Het kan dan heel ingrijpend zijn om die ineens vol te planten," aldus de hoogleraar. 

Bovendien kent Noord-Holland ook veel weidevogelgebieden, waar je niet zomaar bomen mag planten. Terecht, vindt ook Kuiper. "Die vogels hebben weides nodig, geen bomen. En dat gebied is uniek, dus dat moeten we beschermen."

Weerbaarheid van de grond

Maar bomen, zegt Thissen, hebben wel een heel positief effect op de grote uitdagingen van deze tijd zoals klimaat, stikstof en de kwaliteit van het water. Denk alleen al aan alle insecten die ermee terugkomen, aan alle schimmels in de bodem, de vogels en de schaduw."

De grote vraag is alleen: hoe krijg je boeren zover? Want, legt Thissen uit, 'Nederlandse boeren zijn heel goed in veel produceren, en bomen lijken op het eerste gezicht geen goede investering."

Maar, zegt Thissen, je kunt het ook anders bekijken. "Met het planten van bomen, investeert een boer ook in de weerbaarheid van de gewassen en het vee. Zo zitten er bijvoorbeeld bepaalde stoffen in wilgen, die gezond zijn voor koeien. Die weerbaarheid is dus een economische investering, waar boeren van kunnen profiteren. Het is alleen niet een kwestie van zomaar een boom planten. Je moet wel weten welke bomen, gewassen en vee goed bij elkaar passen."

En hoe zit dat dan met die Noord-Hollandse weidelandschappen? Doe voorzichtig, waarschuwt Spek, met het planten van die bomen gaat het historische landschap misschien wel verloren. Maar, wie iets verandert, voegt ook weer kwaliteit toe. "En een landschap is geen museum."