In het programma De Verdwenen Stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Haarlem om te kijken hoe die in de loop van de tijd is veranderd. In deze aflevering zijn we in de Janskerk, de oudste kerk van de stad die nog bewaard is gebleven. Het eeuwenoude monument is in oude glorie hersteld en biedt nu onderdak aan het Noord-Hollands Archief, maar het had weinig gescheeld of een autodealer had er zijn intrek in genomen.
Het mag een wonder heten dat de kerk er vandaag de dag nog staat. Tijdens het beleg van Haarlem (1572-1573) vlogen de Spaanse kanonskogels links en rechts langs de kerk. De wijde omgeving, inclusief het naastgelegen klooster, raakte zwaar beschadigd, maar de Janskerk bleef fier overeind.
Johannieters
De Janskerk dateert van 1318 en maakte onderdeel uit van het Johannieterklooster. De Johannieters vormden een rijke geestelijke ridderorde. De Haarlemse orde heeft trouwens nooit ridders in haar gelederen gehad, alleen priesters. In de kerk is nog de originele toegang zichtbaar naar het naastgelegen klooster, dat wel tijdens het Spaanse beleg ernstig werd beschadigd. Die toegang is in de zestiende eeuw dichtgemetseld. De overige stenen zijn nog de originele stenen uit de veertiende eeuw.
Pracht en praal
Toen de Johannieters het nog voor het zeggen hadden, was de kerk pracht en praal.
"De Johannieterorde was een hele rijke orde", vertelt Mart van de Wiel van het Noord-Hollands Archief. "Ze hadden heel veel altaarstukken. Geertgen tot Sint Jan, een hele beroemde Noord-Nederlandse schilder, was een lekenbroeder hier. Hij heeft hele mooie altaarstukken geschilderd, die hangen nu in het Rijksmuseum. Met de Omslag, met de komst van de Protestanten in deze kerk, is het een veel sobere bedoeling geworden."
Na de succesvolle strijd tegen de katholieke Spanjaarden krijgen de protestanten het voor het zeggen. Alle versiering verdwijnt uit de kerken, want dat zou alleen maar afleiden van het ware woord Gods.
"Er is wel een soort van tolerantie", weet Van de Wiel. "Katholieken en andere geloven werden wel getolereerd, maar dat was meer een soort van praktische overweging. Er was nog geen sterke staat die kon zeggen: er mogen hier helemaal geen katholieken zijn. Daardoor hebben in de Noordelijke Nederlanden meerdere geloofsgroepen naast elkaar gewoond. Maar deze kerk was op een gegeven moment echt protestants."
"Er zijn stemmen geweest die zeiden: misschien moet de Janskerk wel tegen de vlakte. Het historisch besef was begin vorige eeuw iets minder dan nu"
Te oud en te somber
Mart van de Wiel: "De Janskerk heeft eeuwenlang dienst gedaan als protestantse kerk, maar op een gegeven moment vond het kerkbestuur het gebouw te oud, te somber en te moeilijk in onderhoud. Ze wilde ervan af. Dan heb ik het over begin twintigste eeuw. Er zijn toen zelfs stemmen geweest die zeiden: misschien moet ie wel tegen de vlakte. Het historisch besef in die tijd was misschien iets minder dan nu. Maar gelukkig is dat niet gebeurd."
Het bestuur heeft geprobeerd de kerk te verkopen. Talloze partijen waren geïnteresseerd, onder wie dus een autodealer. Dat is uiteindelijk allemaal niet doorgegaan en uiteindelijk heeft de gemeente het gebouw in 1930 overgenomen voor dertigduizend gulden. Na een grondige verbouwing zou de kerk onderdak gaan bieden aan het Gemeentearchief en later het Noord-Hollands Archief.
Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app.
