Hoe Joris Escher in de voetsporen van zijn oudoom stapte: "Ik was dat jongetje in die prent"

Voor Joris is zijn oudoom Maurits Cornelis Escher altijd in zijn leven aanwezig geweest. Niet alleen het portret bovenaan de trap herinnerde hem aan zijn oudoom. Ook in de werkkamer van zijn vader hingen de prenten van oom Mauk, zoals hij genoemd werd. Vooral de Prentententoonstelling sprak hem enorm aan. “Ik identificeerde me met dat jongetje in de prent.”

Ontdekkingsreis

Jaren later vindt Joris als hij de bibliotheek van zijn overleden vader opruimt tussen de spullen een lakdoos met ivoren puzzels en twee tekeningen van zijn oudoom erin. Hij vermoedt dat deze puzzels aan de oorsprong liggen van oom Mauks fascinaties. Hij begint een ontdekkingsreis naar wie oom Mauk eigenlijk was. En schreef er uiteindelijk een boek over waarin fictie en non-fictie elkaar afwisselen.

Escher. Wie kent hem niet? De kunstenaar van de optische illusies, de vlakverdelingen, de ruimte en diepte. De man die alles steiler, steiler, dieper, dieper en hoger, hoger maakte. Maar wat velen niet weten, is dat Maurits Cornelis Escher een opleiding tot graficus volgde in Haarlem. Eindelijk mocht hij van zijn vader hier naar de opleiding die hij ambieerde na een moeilijke middelbare schoolcarrière waar hij geen enkel diploma behaalde.

Worsteling

Eindelijk zat hij op zijn plek. Toch voelde hij zich volgens zijn achterneef eenzaam. “Oom Mauk was doodongelukkig in Haarlem.” Hij worstelde met zijn kunst en met zichzelf. Joris schrijft hoe de twintiger na school via de Grote Markt de Grote Kerk of St. Bavo induikt en plaatsneemt op een bidstoeltje in het midden van de kathedraal. “De enige plek waar de ruimte uitdijt en niet om zijn huid krimpt, is de Bavokerk.”

Daar kijkt hij tussen zijn wimpers door naar de vormen en rondingen van de gewelven, de ramen. Hoe de glimmende koperen bal onder de kroonluchters de ruimte en kerkgangers weerspiegelen. En hij luistert naar de stukken van Bach op het orgel. “Hoe de tonen door zijn lichaam trillen!” Later in zijn leven als Escher vastzit in zijn werk, zet hij altijd Bach op.

Kruispuzzel

De Chinese lakdoos met de driedimensionale kruispuzzel waar zes stokjes een kruis moeten vormen en die Joris tussen de spullen van zijn vader vond, is het uitgangspunt van zijn boek. Hij vermoedt dat het ruimtelijk inzicht dat er voor nodig is om de puzzel in elkaar te zetten, aan de basis lag van het kunstenaarschap van zijn oudoom. “Oom Mauk was een ziekelijk jongetje dat vaak bij zijn vader die toen al gepensioneerd was, in de werkkamer zat. Hij speelde met de puzzels in deze doos.”

Joris besluit de afgelegde route van zijn oom te volgen en reist onder meer af naar Italië waar Escher vijftien jaar woonde. Hij tekent op de plaatsen waar zijn oudoom moet hebben gezeten toen hij de tekeningen voor zijn Italiaanse werken maakte, leert zichzelf houtsnijden en bezoekt de oudste zoon George van oom Mauk in Canada.

Regelmatige vlakverdeling

“Om de drijfveren van een kunstenaar te begrijpen, moet je afdalen naar het gevoelsniveau. Waar liggen zijn fascinaties? Wat zie ik dat hij heeft gezien?” De kunstenaar die lang heeft moeten wachten op de waardering voor zijn werk, vertelde graag een verhaal, legt zijn achterneef uit.

“Je krijgt in zijn werk een verhaal van ervoor en erna. Over dag en nacht, vissen en vogels, kringloop van mannetjes, hagedissen, in elkaar grijpende figuren. En alles met die grote liefde voor de regelmatige vlakverdeling.”

Na afloop van zijn optreden bij Athenaeum Boekhandel signeert Joris Escher zijn boek voor de bezoekers. Met zijn sierlijke handschrift schrijft hij een boodschap voorin en stempelt hij er een kruispuzzel in. Als symbool van waar fascinaties toe kunnen leiden.