Amsterdamse coffeeshops verdeeld over proef met legale wiet: "Hangt allemaal af van de kwaliteit"

Amsterdam is al jarenlang een uitgesproken voorstander om te experimenteren met een proef voor legale teelt. De verkoop van cannabis in coffeeshops wordt al tientallen jaren gedoogd, maar de handel en het telen van de wiet is nog altijd strafbaar, het probleem van de zogeheten 'achterdeur'.

Toch werd er in de Stopera teleurgesteld gereageerd op het wetsvoorstel dat in 2019 door de Tweede Kamer kwam. Volgens de wet Gesloten Coffeeshopketen, waar het beoogde experiment met tien gemeenten onder valt, moeten gemeenten alle coffeeshops mee laten doen. Voor Amsterdam een moeilijke opgave omdat er in de stad maar liefst 166 coffeeshops zitten.

'Doorbraak'

Nu, ruim drie jaar later, wil Amsterdam toch meedoen aan de wietproef, maar dan met één stadsdeel. Die mogelijkheid dient zich aan omdat er bij de Tweede Kamer een wetswijziging ligt die ervoor moet zorgen dat er een elfde gemeente mee kan doen. Volgens de Amsterdamse driehoek (burgemeester, justitie en politie) zijn verschillende stadsdelen geschikt voor de proef.

"Het zou een doorbraak zijn", zegt Ton Nabben, criminoloog bij de HvA. Nabben promoveerde op het uitgaansleven in Amsterdam en doet al jarenlang onderzoek naar het drugsgebruik in de stad. "Hopelijk gaat er nu iets gebeuren, want het duurt nu wel heel erg lang. Eigenlijk had het experiment allang klaar moeten zijn."

Volgens Nabben is het belangrijk dat er nu eindelijk onderzoek kan worden gedaan naar de effecten van een cannabisketen die van de voor- tot de achterdeur legaal is. "Er wordt gekeken naar het productieproces, het aanbod, de tevredenheid van bezoekers, wat ze doen en wie er op afkomen."

Waterbed

Ook Joachim Helms van de Bond van Cannabis Detaillisten is blij dat Halsema met dit plan komt. "Het is een stap in de goede richting." Wel heeft hij vraagtekens bij de uitwerking: "Iedereen vraagt zich wel af wat je nu moet gaan doen, daar moet nog even goed over nagedacht worden."

Volgens Helms kan er een situatie ontstaan waarbij de shops die onder het experiment vallen een 'aanzuigende werking krijgen'. "Of juist andersom." Het hangt allemaal af van de kwaliteit van de wiet, zegt Helms: "Legale wiet heeft al als pluspunt dat het een soort keurmerk heeft waardoor je weet wat erin zit. Maar voor de meeste mensen blijft kwaliteit toch het belangrijkste."

Als de kwaliteit van de legaal geteelde wiet goed blijkt, ontstaat er volgens Helms een waterbedeffect: "Stel, de proef komt in Oost, dan kunnen daar ineens lange rijen voor de coffeeshops staan, terwijl de shops in andere delen van de stad juist klanten verliezen. Maar is de kwaliteit ondermaats: dan krijg je dus het omgekeerde."

Fijnproevers

Helms denkt niet dat dat laatste scenario waarschijnlijk is: "Die telers zijn niet gek. Die hebben enorm veel geld moeten investeren om legale wiet te mogen produceren. Die willen er natuurlijk alles aan doen om ervoor te zorgen dat het ook verkoopt. Bovendien is de kennis van cannabis in Nederland vrij hoog."

Toch is niet iedereen die AT5 spreekt er even zeker van dat de kwaliteit van legaal geteelde wiet goed wordt. "Dat je weet dat er niet mee geknoeid is, is een groot winstpunt, maar het is de vraag of Amsterdammers er tevreden mee zullen zijn", zegt criminoloog Nabben. "Onder cannabisten zit een heel pallet aan smaken. Er zitten fijnproevers tussen. Hoe groot die groep is, is onduidelijk, met zo'n experiment zal dat duidelijker worden."

Er zijn coffeeshophouders die om die reden een hard hoofd hebben in de plannen. Henry Dekker bijvoorbeeld, die samen met zoons Timo en Jari vier coffeeshops in de stad runt. Volgens Dekker hebben de illegale telers de afgelopen decennia technieken ontwikkeld die ervoor zorgen dat Nederlandse wiet wereldwijd toonaangevend is geworden. "De kennis en de passie, die verdwijnen."

Tomaten

Wanneer een deel van zijn coffeeshops mee moet doen aan een experiment, kan het tot gevolg hebben dat hij van een aantal telers niet meer kan afnemen. "Ik doe dit al 38 jaar en ik heb relaties opgebouwd die waardevol zijn", zegt Dekker. "Met die mensen zou ik dan ineens geen zaken meer mogen doen. Met het risico dat ik, als het experiment mislukt, helemaal opnieuw zou moeten beginnen."

De ondernemers zijn het er wel over eens dat het goed zou zijn als er in ieder geval iets zou gebeuren. "We worden als coffeeshop gedwongen om illegaal te handelen", zegt zoon Jari Dekker. "Er heerst het stigma van witwassen, maar wat wij doen, is eigenlijk zwartmaken. Al onze klanten betalen met pin, maar ik moet inkopen met cash. Ik probeer alles legaal te doen, maar ik mag geen product kopen. Het veranderen van een paar regels zou al een hoop kunnen verbeteren."

Waar Jari wel moeite mee heeft, is het experiment dat nu in één van de stadsdelen uitgerold lijkt te worden. In het model van de proef zijn er niet meer dan tien legale telers, en Dekker vraagt zich af of dat wel goed is voor de kwaliteit van de cannabis. "Als er maar een paar suppliers zijn, hoe kun je dan nog een exceptioneel wietje aanbieden? Het gaat in de eerste plaats om de smaak en de kwaliteit van wiet. Ik heb mijn twijfels of die grote aanbieders daar ook aan kunnen tippen. De groenten die ik bij de groenteboer koop zijn ook beter dan die in de supermarkt."

Een ondernemer die daar weer totaal anders over denkt, is Paul Wilhelms, die twee coffeeshops in het centrum heeft. Hij verwacht juist dat de gereguleerde wiet van veel betere kwaliteit zal zijn. " Je krijgt niet alleen een product dat gegarandeerd schoon is; ook de kwaliteit zal superieur zijn."

Onzorgvuldig

"Illegale telers lukt dat vaak niet", zegt Wilhelms. "Die hebben - en dat is begrijpelijk - altijd haast. Ze lopen het risico dat de politie elk moment op de stoep kan staan, waardoor de wiet meestal niet rijp, niet goed gedroogd of slecht geknipt is."

Het idee dat grote telers massaal, maar zonder variatie produceren, vindt Wilhelms achterhaald. "Dat hoort nog een beetje bij het 'staatswiet'-frame. Het beeld heerst nog altijd dat de grote telers die aan het experiment mee gaan doen, veel geld hebben, maar geen kennis van zaken. Dat was in het begin misschien ook zo, maar die mensen hebben inmiddels allemaal ingezien dat je essentiële kennis over cannabis nodig hebt."

Bovendien, zegt Wilhelms, ontstaat er door de illegale teelt een jaarlijks tekort bij veel populaire wietsoorten. "Dat komt omdat illegale telers in de zomer veel minder kunnen produceren. In die periode is het veel te warm, wat je met simpele apparatuur niet goed kunt reguleren. Grote telers in het experiment hebben veel geïnvesteerd in klimaatbeheersing, dus die kwaliteit is veel beter."

Meedoen met het experiment: Wilhelms zou er blind voor tekenen. Niet alleen vanwege de kwaliteit, zo geeft hij aan: ook omdat je je coffeeshops eindelijk uit de illegaliteit haalt. "Dat is nu niet zo, door die onzekerheid is het hebben van een coffeeshop nog altijd de zwaarste en risicovolste middenstandsbaan die er is."

Waar?

Dan zou Halsema er wel voor moeten kiezen om het centrum aan te wijzen als waar het allemaal moet gebeuren. "Het is de hamvraag", zegt Helms, "daar moeten nog even goed naar gekeken worden. Om het waterbedeffect te beperken zou bijvoorbeeld naar stadsdelen als Zuidoost of Noord kunnen kijken. Aan de andere kant: veel coffeeshops heb je daar niet, dus je moet je dan wel afvragen of je dan goed kunt experimenteren."

De kans dat het centrum aangewezen wordt is klein, denkt Helms. Ook criminoloog Ton Nabben denkt daar zo over. "In het centrum zit zo ongeveer de helft van de coffeeshops, dus dat wordt een lastig verhaal."

Volgens ondernemer Wilhelms zou het juist volkomen logisch zijn om de proef in de binnenstad op te tuigen. "Als je het experiment in een grote stad wil uitvoeren, heb je niks aan een stadsdeel met tien coffeeshops", vindt hij. "Dan kun je het net zo goed in Purmerend doen. Er moet wel schaal in zitten."

En mocht het aantal coffeeshops daar toch te groot zijn: "Dan zou je het altijd nog kunnen opdelen in twee postcodegebieden", oppert Wilhelms, die er veel voor over zou hebben om mee te kunnen doen. "Zelfs al loop ik tot dertig procent van mijn omzet mis door het i-criterium: voor een betere nachtrust teken ik meteen bij het kruisje."