In het programma De Verdwenen Stad gaan we iedere keer naar een andere plek in Haarlem om te kijken hoe die in de loop van de tijd is veranderd. Deze keer brengen we een bezoek aan de Amsterdamse Poort, de enige van de in totaal veertien stadspoorten die de sloopwoede in de negentiende eeuw heeft overleefd.
De Amsterdamse Poort. Hij staat er nu een beetje verlaten bij. Een vreemde eend tussen alle nieuwbouw. Maar ooit was het een trots onderdeel van de verdedigingswerken van de stad Haarlem. In de veertiende eeuw werd begonnen met het ommuren van de stad tegen indringers. Er moest een muur komen van in totaal vier kilometer lang. Op strategische punten moest je de stad kunnen verlaten, dus kwamen er stadspoorten. Veertien in totaal. De enige poort die vandaag de dag nog te bewonderen is, is de Amsterdamse Poort. Iedereen kent hem die weleens met de auto vanuit Amsterdam naar Haarlem is gereden. "Dit is dé toegang tot de stad", zegt erfgoedspecialist Marius Bruijn. Maar ook in vroeger tijden maakte de poort duidelijk dat je Haarlem was genaderd. Als je met de trekschuit kwam bijvoorbeeld. Want dan volgde je Amsterdamse Vaart. Pal tegenover de poort is de werkplaats van de Nederlandse Spoorwegen, op de plek waar ooit het eerste treinstation van Haarlem lag. En langs de poort liep in vroeger dagen ook de tramrails.
Bruijn: "Via alle vervoersmethoden is dit door de eeuwen heen de toegang tot de stad geweest."
"Als je in de barbacane stond, kon je van alle kanten worden bekeken, worden beschoten of konden er dingen op je hoofd worden gegooid"
Barbacane
"Als je voor de toren staat, zie je dat ie in twee delen is gebouwd", legt Marius Bruijn uit. "Het hoge vierkante deel met de vier torens, stond er als eerste. Zo'n tachtig jaar later zijn de voorste twee torens gebouwd."
Hierdoor ontstond er een soort sluizensysteem om de toegang nog eens extra te bemoeilijken. Dat werd een barbacane of voorpoort genoemd. "Als je hier in de barbacane stond, dan kon je van alle kanten worden bekeken, worden beschoten of konden er dingen op je hoofd worden gegooid. Het heeft een duidelijke militaire uitstraling."
Rondom de muur werden bovendien extra hindernissen opgeworpen.
"Dat watertje van de Herenvest, dat je hier ziet lopen, is bij verre niet wat het ooit was", zegt stadsarcheoloog Anja van Zalinge. "Het was vroeger tientallen meters breed. Dat zwom je niet zomaar over. Als je daar dan in lag en je werd niet beschoten, wachtte je aan de overkant nog een verrassing." Op de aarden wal voor de muur was namelijk beplanting aangelegd. En niet zomaar beplanting, maar eentje met de meest scherpe doornen. Van Zalinge: "Dat was een effectieve manier om mensen op afstand te houden."
Stadsmuur
De stadsmuur van vier kilometer lang bestond eigenlijk uit twee delen met daartussen een ruimte die werd volgestort met aarde en puin. Dat scheelde namelijke weer stenen en mortel. Bouwmaterialen waren duur, ook toen. Het was een immens project waar uiteindelijk anderhalve eeuw over is gedaan. Eigenlijk werd al snel duidelijk dat het stadsbestuur onvoldoende geld zou hebben om de verdedigingswerken te kunnen betalen. De muur was namelijk tientallen meters breed en meters hoog. Stel je voor hoeveel bakstenen en mortel daarvoor nodig waren. Maar daar werd een oplossing voor gevonden, vertelt Van Zalinge: "Ze hebben een tijd gehad in de veertiende en vijftiende eeuw dat mensen voor een overtreding of een misdrijf werden veroordeeld tot het betalen van baksteen en mortel. Zo kon de gemeente toch nog de stadsmuur financieren."
Mysterieuze tekens
Tenslotte wil Marius Bruijn ons nog iets laten zien wat hij niet direct kan verklaren: in de muren van de stadspoort zijn mysterieuze tekens aangebracht: een kruis en een ruit.
"Het is heel onduidelijk wat dat betekent. Het is waarschijnlijk een proeve van bekwaamheid van een leerling metselaar geweest, maar dat zegt nog steeds niets zoveel over de betekenis. Een theorie is, dat het een soort van huisbescherming zou zijn, wat we ook kennen van oude boerderijen bijvoorbeeld. Mensen die symbolen in het huis kerven om het spiritueel te beschermen. Dat is een theorie die ik wel interessant vind. Zeker bij een stadspoort. Het is niet alleen een militaire bescherming, maar zo is de stad ook spiritueel beschermd."
De muur rond de stad met de veertien toegangspoorten verloor in de loop der tijd zijn functie. Halverwege de negentiende eeuw lag de stadsverdediging er verwaarloosd bij. Bovendien werd de groei van de stad en de doorstroom van verkeer verhinderd. Alles moest weg. Alles, op eentje na dan: de Amsterdamse poort.,
Kijk hier voor meer afleveringen van De Verdwenen Stad
Download de app
🔔 Blijf op de hoogte van nieuws uit jouw regio, download de gratis NH Nieuws-app.
