'Dorpisme' bracht Medemblik in problemen: zo liep het begrotingstekort op tot zes miljoen

Het dorpshuis in Abbekerk is meer dan alleen een koffietafel, vertelt voorzitter René Veerman als hij de trap op loopt. Boven zitten de huisarts, de pedicure, de tandarts en het prikpunt. Beneden is de jongerenruimte en een BSO. Kinderen van basisschool De Plaats gymmen in de theaterzaal. Op het podium zit nog een luikje voor de souffleur. "Het dorpshuis is het centrum van Abbekerk."

Maar het dorpshuis staat onder druk, vertelt Veerman. Door het financiële tekort bij de gemeente Medemblik is de geplande verbouwing weer uitgesteld en de gemeente moet opnieuw bezuinigen. Nóg meer bezuinigen, zie je Veerman denken. Toen Abbekerk nog bij de gemeente Noorder-Koggenland hoorde kreeg hij 20.000 euro per jaar, van Medemblik moet hij het doen met 4.000 euro per jaar.  

Die fusie tussen Noorder-Koggenland en Medemblik in 2007 heeft een hoop veranderd voor het dorpshuis. In de gemeente Noorder-Koggenland waren alle dorpen ongeveer even groot en dat maakte de verdeling van de begroting een stuk makkelijker. "We zaten daar als gelijke monniken met gelijke kappen."

Dorpisme

Na de fusie met Medemblik zijn de verschillen tussen de dorpen groter geworden. Wognum en Medemblik zijn veel groter dan Abbekerk en krijgen volgens Veerman voorrang. "Na 2007 kregen we te maken met een electorale verschuiving. De meeste kiezers wonen nu in Medemblik en Wognum. En waar stemmen die op? Op iemand uit hun eigen dorp, die hun belangen vertegenwoordigt."

'Dorpisme', wordt dat door hoogleraar Innovatie en Regionaal Bestuur Marcel Boogers genoemd. Het treedt op wanneer raadsleden zich vaker oriënteren op de belangen van de voorgaande gemeente in plaats van op het algemeen belang van de nieuwe gemeente.  

Een diepgeworteld probleem in de gemeenteraad van Medemblik, concludeerde onderzoeker Werner Holzmann dit jaar na een bestuurskrachtonderzoek. Raadsleden bekommeren zich vooral om de voorzieningen in hun eigen dorpen en het lukt het college niet om leiding te nemen. 

Begrotingstekort 

Het 'leefbaar' houden van alle zeventien dorpen bleek bovendien bijna niet te betalen. De gemeente telt alleen al zeventien dorpshuizen en zeven zwembaden, voor ongeveer 44.000 inwoners. Ter vergelijking: Amsterdam heeft tien gemeentelijke zwembaden voor bijna 900.000 inwoners.  

Het financiële tekort liep dit jaar op tot ongeveer zes miljoen. De provincie dreigde met curatele en hintte op een nieuwe bestuurlijke fusie. Bij de gemeente liep de spanning vorig jaar zo hoog op, dat de directeur na een conflict met de burgemeester opstapte. Ook nam de meerderheid van het managementteam in die periode ontslag. 

De fusie  

Terug naar de fusie. De eerste vond plaats in 2007, tussen Wognum en Medemblik. De tweede volgde drie jaar later, met Andijk en Wervershoof. De drie gemeenten waren geen gedroomde partners. Andijk wilde niet bij Medemblik, maar bij Stede Broec. Maar Stede Broec wilde Andijk niet. De gemeente Medemblik bleef over. 

Yannick Nijsingh, de wethouder namens D66, vertelt in zijn kantoor in Wognum dat de fusie veel werk kostte. "Je hebt drie gemeenten en die zouden ongeveer hetzelfde moeten zijn. Maar er was zoveel anders: financieel beleid, zorg en zwembaden. Het kostte veel tijd om te harmoniseren."

Het lukte de raad dan ook niet om een duidelijke visie te formuleren over de toekomst van de gemeente Medemblik. "De raad ontving in die tijd een hoop verzoeken, bijvoorbeeld een schuur van een roeivereniging of een tennisbaan, maar er was geen beleid op basis waarvan we die besluiten konden nemen. Er kwamen verzoeken naar de raad en dan werd er gekeken of het belangrijk was. En het antwoord was dan vaak ja."

Twaalf jaar na de fusie is er nog steeds geen langetermijnvisie opgesteld. Nijsingh: "Het is lastig om over de lange termijn te praten als kortetermijnbesluiten niet lukken."

Voor de fusie 

De drie verschillende gemeenten kwamen bovendien uit andere financiële situaties. Andijk had al een financieel tekort, maar Wognum en Wervershoof stonden er financieel goed voor.

Vlak voor de fusie investeerden die gemeenten nog snel in een paar grote projecten. In Wervershoof werd toestemming gegeven voor de bouw van cultureel centrum De Schoof, een dorpshuis en een skeelerbaan. Wognum wilde een multifunctioneel centrum in Nibbixwoud. Kosten: 8.8 miljoen euro. 

De nieuwe gemeente Medemblik ging akkoord maar een deel van die afschrijvingen drukt nu nog altijd op de begroting. 

Veerman kijkt vanuit Abbekerk met een jaloerse blik naar de luxe nieuwbouw van centrum De Dres: "Dan denk je: hoe kan het nou dat dat in Nibbixwoud terecht is gekomen?"

Raadsleden en hun dorpen 

In de raadszaal ging de fusie ook niet vanzelf. De raadsleden deelden nu weliswaar een kantoor in Wognum, maar lieten hun eigen dorpen niet zomaar los. Zo zat de partij Andijker Belang van 2010 tot 2014 nog in de gemeenteraad. 

Ook bleven gemeenteraadsleden binnen gevestigde partijen sterk verbonden aan hun eigen dorpen. Silva Visser, de fractievoorzitter van de ChristenUnie in Andijk en later in Medemblik, verzette zich lange tijd tegen het sluiten van het consultatiebureau in Andijk. Raadslid Roelandt Paarlberg strijdt al lange tijd voor het dorpshuis in Abbekerk en Tom Beerepoot is de voorzitter van de Wognumse zaalvoetbalvereniging.  

De omslag 

De eerste jaren na de fusie kende Medemblik nog geen financiële problemen. Maar toen in 2015 het fusiegeld op was en de gemeente de verantwoordelijkheid kreeg voor jeugdzorg en de WMO, kwam er een omslag. Wethouder van Financiën Harry Nederpelt: "We hebben ons toen een aantal jaren laten verrassen door extra uitgaven. En dat ging over miljoenen."

Toch koos de raad niet voor bezuinigingen. Yannick Nijsingh herinnert zich vooral nog een specifieke raadsvergadering in 2018, toen er in twee uur eenentwintig miljoen werd uitgegeven. "Er zat geen lijn in de beslissingen, en dat vond ik zorgelijk."

Ook problemen binnen het gemeentehuis 

Na 2015 kwam de gemeenteraad in een spagaat terecht. Enerzijds moest er flink bezuinigd worden, maar anderzijds kwamen er meerdere signalen vanuit de eigen ambtelijke organisatie dat er geïnvesteerd moest worden in nieuw personeel. Er was een tekort ontstaan aan gekwalificeerde ambtenaren en er werd te weinig geïnvesteerd in nieuwe aanwas.  

Piet Wijdenes, in 2018 aangesteld als directeur van de organisatie, deed meerdere pogingen om orde op zaken te stellen. Hij wilde investeren in de ambtelijke organisatie, maar zowel het college als de raad gingen daar niet volledig in mee.

'Bij bezuinigingen moet er ook in eigen vlees gesneden worden en er is al diverse keren geld gegeven om de organisatie te "ontgrijzen"', vonden raadsleden Visser, Koning en Berlijn.  

Later wees de provincie het gebrek aan investeringen in de eigen organisatie aan als één van de grootste problemen van Medemblik. Het had ervoor gezorgd dat de gemeente niet meer in staat was tot het uitvoeren van de wettelijke taken.

Burgemeester Frank Streng was het oneens met Wijdenes' aanpak en na een conflict stapte Wijdenes in 2021 op. De spanning liep zo hoog op dat een groot deel van het managementteam de organisatie verliet. Raadsleden spraken van een 'ambtelijke leegloop'. 

De inhuur van externe werknemers groeide daardoor fors: in 2014 werd nog vier procent van de werknemers extern ingehuurd, in 2021 was dat achttien procent. En iemand inhuren is ongeveer anderhalf keer zo duur als een vaste werknemer in dienst nemen.  

Bestuurskrachtonderzoek 

Terug naar de gemeenteraad. 'Het knokken voor je eigen dorp' was in 2020 nog steeds niet opgelost. Raadsleden Tom Beuker (Morgen!) en Yannick Nijsingh (D66) maakten zich zorgen en vroegen om een intern onderzoek naar de bestuurskracht van de gemeente. 

Beuker: "Het ging toen relatief goed met de gemeente, maar wij merkten dat raadsleden vooral bezig waren met hun eigen dorpen. We stonden op een soort kantelpunt en moesten onszelf de vraag stellen: hoe kunnen we met elkaar in controle blijven?"

De resultaten van het onderzoek waren verontrustend en sloegen in als een bom. Het grootste probleem: 'De hang naar de eigen kern staat het omarmen van overkoepelende problemen in de weg'. De onderzoeker sprak over 'cliëntelisme', 'dorpisme' en  'kinnesinne'. Ook sprak hij van een onveilige werkomgeving.  

De provincie 

Op 7 juni 2022 was voor de provincie de maat vol. Het begrotingstekort was opgelopen tot 6 miljoen, de ambtelijke organisatie was uitgehold en er was, ondanks grote tekorten, opnieuw geld beloofd aan het dorpshuis van Abbekerk.  

Het vertrouwen in de gemeente was geschaad, meldde gedeputeerde Ilse Zaal. Ze had spijt dat Medemblik niet eerder onder preventief toezicht was geplaatst. De gedeputeerde was vooral ontsteld over het feit dat de raad niet bereid was geweest om te investeren in de eigen organisatie, terwijl dit broodnodig was. Een nieuwe fusie mag zij als gedeputeerde niet initiëren, maar Zaal raadde Medemblik wel aan om na te denken over hun bestuurlijke toekomst.  

'Slechtste jongetje van de klas'

Wethouder Harry Nederpelt moet de komende vier jaar orde op zaken stellen. Zijn voorkeur ging niet per se uit naar deze wethouderspost, vertelt hij in zijn kantoor in Wognum. "Financiën zijn voor mij niet helemaal nieuw en ik vind het belangrijk om met nieuwe dingen bezig te zijn."

Hij heeft vooral zin in zijn andere taken: "Wegen, verkeer en buitendienst, dat zijn mijn grootste uitdagingen voor de komende vier jaar." 

Over de waarschuwing van de provincie maakt hij niet al te veel zorgen. "We zijn nu een soort uithangbord en het lijkt net alsof wij het slechtste jongetje van de klas zijn en dat is gewoon totaal niet aan de orde. Dat is iets wat in heel Nederland speelt. Daar zijn wij geen uitzondering in, maar Abbekerk maakte net dat ene verschil."