Gemeenten laten mensen met beginnende schulden te vaak in de kou staan

Sinds 1 januari 2021 zijn instanties die verantwoordelijk zijn voor het leveren van diensten van vitaal belang (energiemaatschappijen, waterleveranciers, verhuurders, coöperaties en zorgverzekeraars) verplicht betaalachterstanden te melden bij de betreffende gemeenten. 

Deze zogeheten vroegsignalering moet voorkomen dat mensen afgesloten raken van bijvoorbeeld het gas of het water. Gemeenten zijn bij zo'n signalering verplicht om de bewoner met schulden uit te nodigen voor een gesprek, maar ook daar blijken na een rondvraag grote verschillen tussen te zitten. 

Vroegsignalering?

Vroegsignalering is niet hetzelfde als schuldhulpverlening (ook wel schuldsanering). In feite is het niets meer dan een seintje van bijvoorbeeld het energiebedrijf dat er een schuld dreigt te ontstaan omdat een bewoner een betalingsachterstand heeft. Er zijn geen duidelijke wettelijke kaders te vinden over wanneer zo'n bedrijf een melding moet doen bij de gemeente, op de website van de Rijksoverheid staat alleen dat zo'n melding gedaan wordt als 'hun eigen inspanningen de betalingsachterstanden niet oplossen'. 

De gemeente Amsterdam zet in dit soort situaties het 'Vroeg Eropaf'-team in. Zij gaan in gesprek met de bewoner met schulden om te kijken welke route er belopen moet worden om te zorgen dat de schulden verdwijnen, en niet zorgen voor bijvoorbeeld uithuiszetting of afsluiting van nutsvoorzieningen. 

In de gemeente Amsterdam is dan ook een zorgelijk patroon te zien: het aantal meldingen van een achterstand op de energierekening is daar nu al fors hoger dan het totale aantal van die meldingen vorig jaar. In heel 2021 kwamen er iets meer dan 4.100 meldingen binnen, in januari tot en met augustus 2022 waren dat er al meer dan 4.600. Amsterdam is daar niet alleen in, ook in Den Helder liep het aantal meldingen al op van 263 in 2021 tot 404 in het eerste deel van 2022. 

Trek hieronder zelf de vergelijking tussen een aantal gemeenten. Bekijk in de grafiek het aantal meldingen van een achterstand op de energierekening per gemeente in 2021 versus 2022 tot nu toe. Tekst gaat verder onder de grafiek.

De cijfers kunnen echter een zeer onbetrouwbaar beeld schetsen. Zo hebben de gemeenten Haarlem en Zandvoort door een overstap van systeem geen toegang meer tot de betalingsachterstanden en schulden in 2021. Ook de gemeente Haarlemmermeer geeft aan geen cijfers beschikbaar te hebben over 2021 en de gemeenten Huizen, Eemnes, Blaricum en Laren geven aan pas in de loop van 2021 begonnen te zijn met het bijhouden van de cijfers. 

In die Gooise gemeenten worden ook pas contact gezocht met de bewoner met schulden als er een zogeheten 'match' is, oftewel als een bewoner een vroegsignalering heeft gekregen van minimaal twee schuldeisers. 

Aanpak

In de aanpak zijn tussen gemeenten wel een groot aantal overeenkomsten te vinden. Zo geven de meeste gemeenten aan een uitnodiging te sturen voor een verkennend gesprek, waarin bekeken wordt wat een gezin nodig heeft om de financiën weer op de rails te krijgen. In het geval van energieschulden wordt daarbij ook vaak gekeken naar de inzet van een energiecoach of een budgetcoach. 

Vroegsignalering kan ook een manier zijn om mensen te attenderen op hun mogelijkheden binnen de schuldhulpverlening. Volgens de Rijksoverheid duurde het voor de vroegsignalering gemiddeld vier of vijf jaar voordat mensen met een schuld aan de bel trokken. Tegen die tijd was de schuld opgelopen tot gemiddeld 42.000 euro. In Amsterdam, waar al langer aan vroegsignalering wordt gedaan, werd die gemiddelde schuld teruggedrongen naar 26.000 euro.